Als pensionado ludens (spelende ouwe lul) zocht ik bij het klimmen der jaren een mentale schijf van vijf, ter verhoging van mijn geestelijke weerbaarheid. Ik ging als NRC-lezer online o.a. het woordspelletje Vorto spelen. Een verhaal over een schaker die een woordspelletje gaat spelen en tot de ontdekking komt dat strategische schaakinzichten hierbij heel goed van pas komen. Volgende week zal hij het spelletje voor de honderdste keer gespeeld hebben. Verwachte score: 98 uit 100, met dank aan Nimzowitsch. Houden schakers ook van andere spelletjes en misschien ook van taal? Wat het laatste betreft: ik denk van wel, ook al kleeft er soms een profiel van ‘nerd’ aan schakers. Een kleine minderheid beantwoordt hier misschien aan, maar het overgrote deel van de schakers lijkt verdacht veel op heel gewone mensen, niet zelden met ook een alfa-kant. Als je niet van taal houdt, jammer maar misschien kan deze column je op andere gedachten brengen?
De Schijf van Vijf en het Woordspel
Uit het niets moet je een vijfletterwoord raden in maximaal zes pogingen waarbij je telkens een woord van vijf letters invoert. Een vakje kleurt geel als de letter goed is geraden maar de plek niet. Een vakje kleurt groen als letter en plek kloppen.
De Strategie: Klinkers in het Centrum
De vier centrale velden op het schaakbord, het centrum, hebben een cruciale strategische betekenis. Ik bedacht dat klinkers die rol hebben in het woordspelletje. Mijn strategie is gebaseerd op het zo snel mogelijk verkrijgen van duidelijkheid over de klinkers in het te raden woord. Dat is meer dan het halve werk. Daten herbergt de klinkers a en e. Plus drie medeklinkers. De a, e en n zijn de meest voorkomende letters in de Nederlandse taal, aldus onderzoek over letterfrequentie. De d en t scoren ook hoog. Vandaar de keus voor daten. Bosui met de klinkers o, u en i voer ik standaard bij mijn tweede poging in.
De Klinkerverdubbelaar en de Ypsilon
De klinkerverdubbelaar, in te zetten bij de derde poging moet onthullen of een gescoorde klinker nóg een keer in het woord voorkomt. Meer strategie komt er niet aan te pas. Maar er dringt zich nog wel een belangrijke vraag op: hoe zit het met de y, de lange ij en de korte ei? De ypsilon (of Griekse y of i-grec) is formeel geen klinker maar wel als zodanig aan te merken indien uitgesproken als een i, zoals in hobby en rugby. Uitgesproken als j, zoals in yucca (plant) is de y een medeklinker. De ypsilon is dus te zien als een halve klinker. Goed ook om te weten dat de lange ij en korte ei in feite niet bestaan. Dit zijn qua uitspraak lettercombinaties. IJsco is geen vier- maar een vijfletterwoord (de lange ij bestaat uit een klinker en een medeklinker, de j). De korte ei in b.v. eikel bestaat uit twee klinkers. Grappig, maar voor het spel niet van belang: IJsco schrijf je aan het begin van de zin bij wijze van uitzondering met twee hoofdletters, (dus niet het consequente maar onooglijke Ijsco).
Voorbeelden uit de Praktijk
Genoeg theorie, nu de praktijk. Zo ziet het spel er op je computerscherm uit. Het toetsenbord geeft aan welke ingevoerde letters miskleunen zijn (zwarte vakjes).
Lees ook: Informatie over het Open Toernooi
Voorbeeld 1
Spelverloop: Na daten + bosui (vier treffers!) probeer ik bij mijn derde poging meteen het voor de hand liggende woord kunst.
Voorbeeld 2
Uitleg: Standaardopening levert twee keer twee voltreffers op, groene vakjes, inclusief de belangrijke beginletter.
Voorbeeld 3
Voorbeeld 4
Uitleg: Stap 1 levert een klinker in een groen vakje op. Stap 2 voegt materieel niets toe, maar vertelt wel dat het te raden woord geen andere klinkers bevat, afgezien misschien van de y. Wees hier altijd alert op. Denk aan Nimzowitsch die een vijandelijke vrijpion een schurk noemde die achter de tralies thuishoort (waar Donner een randpion ooit bezong als lief, klein ding). Zie de y als een verstekeling aan boord die snel ontmaskerd moet worden! Stap 3 zet met zweem weer het instrument van de klinkerverdubbelaar in, ter beantwoording van de vraag of het te raden woord één of twee e’s bevat. Twee dus, nu nog drie medeklinkers erbij gezocht, in één keer goed geraden.
Voorbeeld 5
Vraagt na de standaardopening daten + bosui - waarvan de klinkeroogst slechts de a is - om inzet van de klinkerverdubbelaar: ik zoek dus een woord met twee a’s, dat begint met een b.
Voorbeeld 6
Uitleg: De klinkerverdubbelaar (gezocht bij poging drie: een woord met twee e’s) scoort hier niet. Geen nood, levert toch het inzicht op dat de e maar één keer in het te raden woord voorkomt. Disclaimer: Maar met zo’n geweldige score meteen bij de eerste invoer (afgedwongen geluk door het standaard openingswoord daten, gebaseerd op letterfrequentie) heb je verder geen systeem meer nodig. Als naast het diagram een evaluatiebalk zou meelopen, dan zou die na invoer van daten al omhoog schieten naar een totaal gewonnen stelling.
Lees ook: Alles over het Open Toernooi United Service
Voorbeeld 7
Uitleg: Standaardopening daten + bosui levert slechts een klinker op, wel in een groen vakje. Ik zet de klinkerverdubbelaar in en lepel vervolgens, rekening houdend met de misgekleurde medeklinkers (d, t, n, b en s) een prima woord op het bord. Grappig: de tot drie vakjes verhoogde score brengt mij in het groene Epe op de Veluwe. Een beetje peper maakt het eenvoudig af. Met taalgevoel of het voorrecht eventueel gezegend te zijn met een grote woordenschat heeft dit nog maar weinig te maken. Het systeem doet het werk.
Voorbeeld 8
Gevraagd woord: zegel. Uitleg: Het resultaat van daten + bosui is OK: een groen vakje, hoewel bosui niets toevoegt. Vraagt uiteraard om inzet van de klinkerverdubbelaar, dus de volgende invoer moet een woord met twee e’s zijn. Mijn ‘pekel’ levert twee groene vakjes erbij op. Prima! Maar hemel (poging 4) blijkt een hel. De factor geluk gaat een rol spelen, besef ik, inmiddels met de rug tegen de muur. Gevel (poging 5) is nog een goede keuze. De g is geel, maar in feite groen (hoort hier nu automatisch op plek 3). Het te raden woord eindigt hiermee op .egel, een lastige egelstelling dus. Die kennen we overigens ook als type schaakstelling (drie rijen-systeem). Nog één poging over en vijftig procent kans: de r of de z? (Tegel en kegel vallen als kandidaatzet af wegens de bij eerder pogingen misgekleurde t en k). Leunend op kennis van de letterfrequentie kies ik uiteraard voor de r, want die letter komt in de Nederlandse taal veel vaker voor dan de z. Fout gegokt dus. Hiermee eindigt mijn clean streak van 51 overwinningen, meer dan zeven caruanaatjes op rij. (Caruanaatje verwijst naar de ongekende zevenklapper van Fabiano Caruana tegen andere wereldtoppers op het toernooi om de Sinquefield Cup in St. Mijn eerste nederlaag met Daten + bosui. Bij mijn enige eerdere verliespartij speelde ik het spelletje nog gewoon, zonder systeem. Huiskamervraag: bedenk een woord dat op zich niet zo lastig is, maar de speler toch in de problemen kan brengen omdat gokken onvermijdelijk is. Antwoord: een spelverloop waarbij .orst op het bord komt. Er zijn negen mogelijkheden voor de beginletter: Het te raden woord kan zijn: borst, dorst, horst (uit de geologie), korst, morst, norst (overtreffende trap van nors), torst, vorst en worst. Niet lang getreurd.
Voorbeeld 9
Gevraagd woord: inval.
Voorbeeld 10
Gevraagd woord: eicel. Uitleg: Een woord als eicel is tricky natuurlijk. Mijn derde poging (imker) levert niets op. Vlieg daarentegen wel: de letter l. Plus duidelijkheid over de plek van de i: die hoort op twee. Met afstand mijn mooiste compositie tot nu toe.
Voorbeeld 11, samen met voorbeeld 12
Mijn Systeem in volle glorie. Gevraagd woord: schap, o.a. Derde poging: de klinkerverdubbelaar loopt spaak, scoort geen tweede a, levert wel nuttige info op. Als kandidaatzet werk ik een woord uit dat eindigt op een p. (Een p op plek 3 schiet immers niet op, daar past op 2 geen medeklinker voor). Een woord met p als slotletter moet beginnen met drie medeklinkers. Eureka! Het is een Scheveninger (mijn ezelsbruggetje voor sch-woorden), bij schakers bekend als variant van het Siciliaans. [De wieg van deze variant stond in 1923 in Scheveningen, tijdens een internationaal toernooi. Enkele dagen later had ik weer een Scheveningen-Erlebnis bij een opgave waarin het woord schot was gevraagd.
Lees ook: De opkomst van padel
Voorbeeld 12
Eerste drie pogingen zijn standaard: daten + bosui en inzet klinkerverdubbelaar leveren het volgende op: duidelijkheid over de klinkers, 1 x de letter o), twee groene vakjes plus de misplaatste t die nu automatisch naar plek 5 kan verhuizen. Gevraagd dus een woord dat moet beginnen met een s gevolgd door twee medeklinkers. Mijn belangrijkste kandidaatzet was weer een Scheveninger, een sch-woord en dat was in de roos. Als tweede kandidaat hield ik nog een spr-woord achter de hand: sprot, een haringachtige vissoort, ook wel Noorse sardien genoemd. Had in theorie ook gekund, maar ik had de vis gelukkig al op het droge. Drie medeklinkers op rij zijn ook denkbaar in een str-woord (bv strot), maar niet in deze opgave, wegens de gele t die op plek 2 misplaatst is.
Voorbeeld 13
In het kader van de klinkerverdubbelaar voer ik als derde poging staal in: het resultaat is helder, het woord bevat maar een a. En wel op plaats 4, mooie bijvangst. Dit impliceert een str-woord, een andere medeklinker past immers niet op plek 3. Mijn kandidaatzetten zijn strak, straf en stram. Nu gok ik meteen goed. In het kader van de klinkerverdubbelaar voer ik als derde poging staal in: het resultaat is helder, het woord bevat maar een a. En wel op plaats 4, mooie bijvangst. Dit impliceert een str-woord, een andere medeklinker past immers niet op plek 3. Mijn kandidaatzetten zijn strak, straf en stram. Nu gok ik meteen goed. In de analyse kijk ik nog even in de database hoeveel str-woorden van vijf letters er zijn en ook hoeveel Scheveningers. In voer de stelling met de drie beginletters in. Dit is het resultaat van de digitale woordzoekers: er zijn 28 vijfletterwoorden die beginnen met sch en 12 met str. Misschien nutteloze weetjes die toch belangrijk kunnen zijn. Het hoofd van een schaker zit er waarschijnlijk ook vol mee.
Voorbeeld 14
Eerste twee pogingen leveren de s, n en i op. Vraagt om inzet klinkerverdubbelaar, maar ik kan geen woord met n, s en twee i´s verzinnen. Ik check de database: klopt, zulke vijfletterwoorden zijn er niet. Dus verder gespeeld zonder klinkerverdubbelaar, die in i-woorden beperkt inzetbaar is. (Eerder lukte het een keer wel, ik probeerde als derde poging nihil en dat was meteen de juiste oplossing). Deze opgave was een lastige, maar bij de vijfde poging had ik geluk (afgedwongen): een uit het Engels overgewaaid sw-woord, niet typisch Nederlands.
Voorbeeld 15 (slot)
Met drie voltreffers meteen bij de eerste poging, inclusief de beginletter. Het gevraagde woord is dan al duidelijk, maar ik doe, om de nakende overwinning een triomf van mijn systeem te laten zijn, toch een bosuitje in de pan. Volgens de statistieken van mijn prestaties heb ik geen scores na slechts 1 of 2 pogingen. Dat zal, als ik mijn systeem toepas ook alleen kunnen optreden als het te raden woord daten is, voor een hole-in-one. Zal waarschijnlijk niet gebeuren. Enerzijds om het pure spelplezier terug te krijgen, vergelijk het maar met een schaker die moe wordt van het spelen van steeds maar weer dezelfde uitgekauwde openingsvarianten die soms verder reiken dan de 25ste zet. In de tweede plaats wil ik mijn systeem wetenschappelijk schragen door de resultaten van een controlegroep mee te laten wegen. Daten en bosui als een toverformule! Andere woorden met dezelfde vijf klinkers en allemaal verschillende medeklinkers zijn ook mogelijk, maar dit bekt lekker en genereert wellicht een relativerende glimlach. Het is immers maar een spelletje. Integendeel. Dan is het te raden woord al gevonden: crypt. De Nederlandse taal kent slechts twee vijfletterwoorden met alleen de y als (halve) klinker. Ik vond het testen en vervolmaken van mijn systeempje lange tijd leuker dan het spelletje zelf. Maar het allerleukste vind ik dat ik er hier dit stukje over heb mogen schrijven.
tags: #open #jeugdtoernooi #basketbal #luxemburg