Voetbal is een dynamische sport waarin tactiek en strategie cruciaal zijn. Een belangrijk onderdeel hiervan is het wisselbeleid. In de afgelopen jaren zijn de regels rondom het aantal wissels in het voetbal aanzienlijk veranderd, met als doel de spelers te ontlasten en de wedstrijden aantrekkelijker te maken. Dit artikel geeft een uitgebreid overzicht van de huidige regels met betrekking tot het aantal wissels in zowel het betaald voetbal als het amateurvoetbal, inclusief de specifieke regels voor verschillende competities en leeftijdscategorieën.
De Geschiedenis van het Wisselbeleid
Tot 2020 mochten teams in zowel het betaald- als amateurvoetbal maximaal drie keer per wedstrijd wisselen. Tijdens de coronapandemie besloot de International Football Association Board (IFAB) om een ruimer wisselbeleid in te voeren, om de gezondheid van de spelers beter te beschermen in een drukke speelkalender. Dit leidde tot de invoering van de vijf-wisselregel, die in eerste instantie als een tijdelijke oplossing was bedoeld, maar wegens succes continu werd verlengd. Tegenwoordig mogen competities zelf beslissen of ze drie of vijf wissels per wedstrijd toestaan.
Vijf Wissels: De Nieuwe Standaard?
De invoering van vijf wissels als standaard in het betaald voetbal heeft geleid tot aanpassingen in bijna alle lagen van het spel. In de Eredivisie en de Keuken Kampioen Divisie mogen teams sinds 2022 standaard vijf wissels toepassen. Deze moeten echter binnen drie wisselmomenten plaatsvinden tijdens de reguliere speeltijd. Bij verlenging komt er een extra moment bij. Het is belangrijk te vermelden dat het aantal toegestane wissels niet alleen afhankelijk is van het aantal spelers, maar ook van het aantal beschikbare momenten.
Ook in de TOTO KNVB Beker en Europese toernooien zoals de UEFA Champions League en de Europa League geldt de vijfwisselregel. In deze competities is het protocol vrijwel identiek aan dat van de Eredivisie. De internationale richtlijnen zijn strak gereguleerd, en het gebruik van wissels wordt vaak digitaal gevolgd om misverstanden te voorkomen.
Hoe Werken de Vijf Wissels Tijdens Reguliere Wedstrijden?
Tijdens een reguliere wedstrijd mag elk team maximaal vijf spelers wisselen. Voor deze vijf wissels mogen tijdens de wedstrijd drie wisselmomenten worden gebruikt. Dit is om te voorkomen dat het spel te vaak stilligt. Naast die drie wisselmomenten mag ook tijdens de rust worden gewisseld.
Lees ook: Hoeveel calorieën verbrand je met korfbal?
Wissels Tijdens Verlenging
Bij een verlenging mag elk team één extra speler wisselen, ook als het maximum van vijf al is bereikt. Bij een verlenging krijgt elk team één extra wisselmoment, ook als het maximum van drie wisselmomenten al is bereikt. Naast het extra wisselmoment mag ook voor aanvang van de verlenging en in de rust van de verlenging worden gewisseld. Als een team tijdens de wedstrijd het maximum van vijf wissels en/of drie wisselmomenten niet heeft gebruikt, mogen die gebruikt worden tijdens de verlenging.
Het Wisselbeleid in het Amateurvoetbal
Het amateurvoetbal bij de senioren en de oudste jeugdcategorieën in de categorie A sluiten aan bij de regelgeving van het betaald voetbal. Dit betekent dat er zowel in de competitie als in de beker vijf keer mag worden gewisseld in drie momenten. Bij verlenging mag er één extra wissel worden doorgevoerd.
De praktijk wijst uit dat deze regels alleen bij prestatieteams worden gehandhaafd. In de zogenaamde ‘kelderklasse’ besluiten ploegen onderling met de scheidsrechter vaak om door te wisselen. In de jeugd mag reglementair vaker worden gewisseld. Categorie A CJO15 t/m JO17 mogen zeven keer wisselen en categorie A JO13 en JO14 én alle B-categorieploegen mogen onbeperkt wisselen.
Specifieke Regels per Categorie
De opbouw van het wisselbeleid in het amateurvoetbal ziet er komend seizoen als volgt uit:
- Categorie A senioren (mannen, vrouwen en junioren JO18/JO19): 5 wissels, maximaal drie wisselmomenten (excl. de rust).
- Categorie A junioren (JO15 t/m JO17 en MO17 divisies): 7 wisselbewegingen, maximaal drie wisselmomenten (excl. de rust).
In de O13, O14 categorie A en gehele categorie B mag onbeperkt gewisseld worden met maximaal 7 wisselspelers. Dit houdt in dat spelers op elk moment tijdens de wedstrijd kunnen worden gewisseld, zonder beperking in het aantal wisselbewegingen. In de O13 en O14 wordt vliegend wisselen toegepast. Dit betekent dat spelers gewisseld kunnen worden zonder dat het spel hiervoor hoeft te worden onderbroken. De wissel kan dus plaatsvinden terwijl het spel doorgaat.
Lees ook: Wat verdient een derde keeper?
In de O15 en ouder vindt het wisselen op de traditionele manier plaats. Dit houdt in dat het spel eerst stil moet liggen en de wissel alleen met toestemming van de scheidsrechter mag worden uitgevoerd.
Overzichtstabel Wisselbeleid Amateurvoetbal
| Categorie | Maximum aantal wisselspelers | Maximum aantal wisselmomenten | Doorwisselen |
|---|---|---|---|
| Categorie A Mannen en vrouwen (incl. O21 en O23) | 5 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Nee |
| JO19 | 5 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Nee |
| JO15, JO16, JO17, MO15, MO17, MO20 | 7 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Ja |
| MO13, JO13, JO14 | 7 | Onbeperkt | Ja |
| Categorie B Alle categorieën | 7 | Onbeperkt | Ja |
Extra Wissel bij Hersenschuddingen
Spelersveiligheid staat voorop, en daarom is er een belangrijke verandering doorgevoerd: een extra wissel bij vermoedelijke hersenschuddingen. In de tweede helft van afgelopen seizoen vond in de Eredivisie en de Keuken Kampioen Divisie een pilot plaats die het teams toestaat een extra wissel toe te passen als bij een speler het vermoeden bestaat dat hij een hersenschudding heeft.
Deze regel, ingevoerd door de KNVB en gesteund door FIFA, geeft teams de kans om een speler die een hoofdblessure oploopt direct te vervangen. Dit gebeurt zonder dat dit ten koste gaat van de reguliere vijf wissels. Het is een pilot die de gezondheid van de voetballers extra wil beschermen. Coaches kunnen nu zonder zorgen onmiddellijk ingrijpen als ze vermoeden dat een speler een hersenschudding heeft. Deze proactieve stap benadrukt hoe belangrijk het welzijn van voetballers is en laat zien dat de spelregels meegroeien met het besef dat blessures serieuze aandacht vereisen.
De internationale spelregelcommissie IFAB heeft bepaald dat de extra wissel in verband met een hersenschudding structureel mag worden toegepast. Deze zogenaamde ‘witte wissel’ is een extra wisselmoment als (vermoed wordt dat) een speler hoofdletsel heeft opgelopen. De afgelopen seizoenen vond in de Nederlandse betaald voetbalcompetities al een pilot plaats met deze extra wisselmogelijkheid en vanaf komend seizoen wordt dit permanent ingevoerd. De grootste wijziging is dat wanneer team A deze extra wissel inzet, dat team B hiervoor dan direct een extra wissel en wisselmoment krijgt.
De Invloed van Wissels op het Spel
Wissels bij voetbal zijn meer dan een technische ingreep: ze vormen een cruciaal tactisch instrument voor coaches. Een slimme wissel kan het verschil maken tussen winst en verlies, zeker in de slotfase van een wedstrijd. De nieuwe regel maakt het voor teams mogelijk om hun strategieën beter aan te passen tijdens de wedstrijd. Met vijf wissels in plaats van drie kunnen coaches meer spelers inzetten en reageren op het verloop van de match. Deze flexibiliteit kan cruciaal zijn, vooral bij onverwachte blessures of wanneer er een tactische ommekeer nodig is.
Lees ook: Hoeveel vlakken heeft een voetbal?
De invoering van deze regel geeft teams meer speelruimte en kan leiden tot spannendere wedstrijden. Spelers krijgen meer kansen om te rusten en zich te herstellen, wat hun prestaties ten goede komt. Voor de supporters betekent dit nog meer actie en dynamiek op het veld, aangezien verse krachten het spel kunnen opfrissen en voor nieuwe impulsen kunnen zorgen.
Onderzoek wijst uit dat meer wissels kunnen zorgen voor een hoger tempo en intensiteit in het spel. Dit kan het kijkplezier verhogen en voetbal nog spannender maken. Maar wees voorzichtig, want deze regel heeft ook invloed op jouw tactieken. Je zult als coach slim moeten plannen om jouw team optimaal te laten presteren met deze nieuwe mogelijkheden.
Gevolgen van de Nieuwe Invallersbepaling
De nieuwe invallersbepaling heeft duidelijke gevolgen voor het voetbalspel:
- Hogere flexibiliteit in tactiek: Trainers hebben meer mogelijkheden om tactisch te reageren tijdens een match door extra wissels.
- Vermindering van blessurerisico’s: Met vijf wissels kunnen spelers die vermoeid zijn of lichte klachten hebben eerder gewisseld worden, wat de kans op ernstige blessures kan verlagen.
- Meer kansen voor reservebankspelers: De uitbreiding tot vijf wissels kan ervoor zorgen dat meer spelers speeltijd krijgen, waardoor ze zich beter kunnen ontwikkelen.
- Groeiend belang van een brede selectie: Clubs zullen mogelijk investeren in een bredere en kwalitatief sterke kern omdat meer spelers ingezet kunnen worden.
- Impact op kleinere teams: Teams met minder financiële middelen vinden het wellicht lastiger om een grotere selectie van topniveau te onderhouden, waardoor er een grotere kloof kan ontstaan tussen grote en kleine clubs.
- Tactische pauzes tijdens wissels: Coaches kunnen de momenten van wisselen gebruiken voor korte teambesprekingen om zo direct invloed uit te oefenen op het verloop van de game.
- Toegevoegde spanning naar het einde toe: Door frisse spelers laat in de wedstrijd te brengen, kan het tempo hoog blijven en blijven eindrondes spannend.
Toekomstige Ontwikkelingen
Kijkend naar de toekomst, lijkt de kans groot dat de vijf-wisselregel definitief blijft. De FIFA en IFAB evalueren continu de effecten van deze aanpassing, en zowel trainers als spelers ervaren de voordelen. Technologische innovaties spelen hierbij ook een rol. Elektronische wisselsystemen - waarbij de vierde official wissels sneller en duidelijker communiceert - zijn inmiddels ingeburgerd. Hoeveel wissels voetbal in de toekomst exact zal toestaan, hangt af van verdere evaluaties.
Nieuwe Regels KNVB
De KNVB voert met ingang van het nieuwe voetbalseizoen een aantal nieuwe regels in op de Nederlandse voetbalvelden. Tijdens het Europees kampioenschap (UEFA) en de Olympische Spelen (FIFA) zijn nieuwe richtlijnen toegepast om respectvol gedrag richting de scheidsrechters te bevorderen. Alleen aanvoerders mochten belangrijke beslissingen bespreken met scheidsrechters. Volgens de KNVB is dit succesvol verlopen en stimuleert het de sportiviteit op de voetbalvelden.
Vanaf komend seizoen dienen de stadionklokken in het betaald voetbal door te lopen na afloop van de reguliere speeltijd. Dit wordt ingevoerd om het publiek beter op de hoogte te houden van het verloop van de extra speeltijd. Tot op heden diende de stadionklok bij minuut 45 en 90 stilgezet te worden, maar dit verandert nu dus. Bij de start van de tweede helft wordt de stadionklok teruggezet op minuut 45. Uitgangspunt blijft dat de vierde official de minimale extra speeltijd laat zien. Het blijft mogelijk dat bijvoorbeeld door wissels of blessures deze extra tijd uiteindelijk langer duurt dan door de vierde official aangegeven.
Vanaf de achtste finale in de TOTO KNVB Beker wordt getest met zogenaamde on-field announcements. Een on-field announcement betreft een korte uitleg door de scheidsrechter na een VAR-review of een (lange) VAR-check over een definitieve beslissing. Deze uitleg is live hoorbaar in het stadion en op TV. Het doel hiervan is om meer duidelijkheid te geven over de totstandkoming van VAR-beslissingen.