Handbal is een dynamische en snelle teamsport die in Nederland steeds populairder wordt, mede dankzij de successen van de Nederlandse vrouwen op internationaal niveau. Deze sport combineert techniek, kracht en samenwerking en wordt gespeeld door zes veldspelers en één keeper per team. Het doel is eenvoudig: meer doelpunten scoren dan de tegenstander. Dit artikel beschrijft de belangrijkste regels, aanpassingen voor de jeugd en de huidige status van handbal in Nederland.
Basisprincipes van het Handbalspel
Een handbalteam bestaat uit zes veldspelers en een keeper. Het spel kenmerkt zich door snelle acties en constante wisselingen tussen verdediging en aanval. Lichaamscontact is toegestaan bij het verdedigen, maar moet altijd frontaal gebeuren. Overtredingen worden bestraft met een vrije worp, een tijdstraf of zelfs een diskwalificatie (rode kaart).
Het Speelveld
Handbal wordt gespeeld op een veld van 40 meter lang en 20 meter breed. Aan beide uiteinden van het veld bevindt zich een doel van 2 bij 3 meter. Het doelgebied wordt afgeschermd door een cirkel waar, behalve de keeper, niemand mag komen.
Worpen en Regels
Bij handbal zijn er verschillende soorten worpen, waaronder de vrije worp en de strafworp (7-meterworp).
Vrije Worp
Bij een vrije worp moet de tegenstander minimaal drie meter afstand houden. Overtredingen die met een vrije worp worden bestraft op een afstand van minder dan 9 meter van het doel van de tegenpartij, worden genomen aan de vrijeworplijn.
Lees ook: Alles over het WK Handbal voor Vrouwen
Strafworp (7-meterworp)
Een strafworp wordt toegekend wanneer een duidelijke scoringskans wordt verhinderd door een fout of het betreden van het doelgebied. De speler mag de 7-meterlijn niet aanraken of overschrijden zolang de bal wordt vastgehouden. De ploeg krijgt een directe scoringskans op zeven meter van het doel.
Stappenregel en Dribbelen
Na het vangen van de bal mag een speler maximaal drie seconden stilstaan of drie stappen zetten. Dribbelen is toegestaan, maar de bal mag niet hoger dan schouderhoogte worden gedribbeld. Het is niet toegestaan de bal vooruit te gooien om snelheid te maken. Na het vangen van de bal na een dribbel heeft de speler weer drie seconden de tijd om de bal over te spelen of op doel te gooien. Een speler mag 3x pushen binnen 3 seconden, dan binnen 3 seconden vervolgen met dribbelen. Deze acties mogen ook uitgevoerd worden door eerst te dribbelen en dan 3x pushen binnen 3 seconden. Na het laatste wielcontact start de 3-secondenregel om over te spelen of op doel te gooien.
Overige Regels
- Beginworp: De beginworp wordt genomen vanaf het midden van het speelveld na het fluitsignaal van de scheidsrechter. De speler moet met één voet de middenlijn aanraken en de andere voet op de eigen helft plaatsen.
- Inworp: Een inworp wordt toegekend wanneer de bal buiten het speelveld gaat.
- Uitworp: De uitworp wordt uitgevoerd door de doelverdediger wanneer de bal over de doellijn gaat en voor het laatst is aangeraakt door een speler van de aanvallende partij of de doelverdediger zelf, of wanneer de bal in het doelgebied blijft liggen. De keeper mag maximaal 4 meter voor het doel staan.
- Passief Spel: Het is niet toegestaan de bal in het team te houden zonder een duidelijke poging om aan te vallen of een doelpunt te scoren. De scheidsrechter kan een waarschuwing geven, waarna het aanvallende team actie moet ondernemen.
Team Samenstelling en Wissels
Een handbalteam kan uit maximaal 14 spelers bestaan, waarvan er zeven op het veld staan (zes veldspelers en één doelverdediger). De overige zeven spelers zijn wisselspelers. Er is een vliegende wissel mogelijk tussen de veld- en wisselspelers. De wissel moet plaatsvinden via de wissellijn, die zich aan de lange zijde van het speelveld bevindt, 4,5 meter aan weerszijden van de middellijn. In sommige gevallen, vooral in de hogere divisies, vervangen teams de doelverdediger door een extra veldspeler tijdens de aanval om meer aanvallende kracht te creëren. Als de bal verloren gaat, wordt de doelverdediger weer ingebracht. Deze tactiek wordt vaak gebruikt aan het einde van een wedstrijd wanneer de stand gelijk is.
Speeltijd
Een reguliere handbalwedstrijd bestaat uit twee helften van 30 minuten. Voor de jeugd gelden soms kortere speeltijden. In wedstrijden waar een winnaar vereist is (zoals bekerwedstrijden), worden bij een gelijkspel na de reguliere speeltijd twee verlengingen van elk 5 minuten gespeeld. Als er na deze verlengingen nog steeds geen winnaar is, wordt de wedstrijd beslist door 7-meterworpen. Spelers die zijn uitgesloten, gediskwalificeerd of van het veld zijn gestuurd, mogen niet deelnemen aan de 7-meterworpen. Elk team wijst vijf spelers aan die om de beurt een 7-meterworp nemen.
Het Speelveld in Detail
Het handbalveld is 40 meter lang en 20 meter breed en is gemarkeerd met verschillende lijnen:
Lees ook: Oliveo Handbal Heren 1: Alles wat je moet weten
- Zijlijnen en achterlijnen: Begrenzen het speelveld.
- Middenlijn: Loopt door het midden van het speelveld.
- Doelgebied: Een halve cirkel met een straal van 6 meter rondom het doel, alleen toegankelijk voor de doelverdediger.
- Vrijeworplijn: Een gestippelde lijn op 9 meter afstand van het doel.
- 7-meterlijn: Een lijn tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn, vanwaar de 7-meterworpen worden genomen.
- Wissellijn: Een lijn aan de zijkant van het veld, 4,5 meter aan weerszijden van de middenlijn, waar spelers gewisseld worden.
De Handbal
De handbal is gemaakt van leer of kunststof. De grootte van de bal varieert afhankelijk van het geslacht en de leeftijd van de spelers. Een handbal voor herenteams is ongeveer 10 cm kleiner in omvang dan een voetbal, maar weegt hetzelfde. Dit maakt het gemakkelijker voor handballers om de bal te grijpen en harder te gooien. Vaak wordt de bal behandeld met hars zodat de spelers hem beter met één hand kunnen vangen en vasthouden. Het materiaal van de bal is de belangrijkste factor van de hoeveelheid grip van een handbal. Sommige ballen hebben echter op de buitenlaag nog een bepaald reliëf/patroon wat zorgt voor extra grip. Op hoger niveau wordt vaak hars gebruikt bij handbal. Dit is een plakkerig goedje wat ervoor zorgt dat je optimale grip hebt op de bal waardoor het spel veel sneller gaat. Speel je met hars? Kijk dan of de bal die je op het oog hebt geschikt is voor harsgebruik. Dit staat aangegeven in de producttekst. Overigens zijn er met de nieuwste technologieën ook ballen ontwikkeld waarbij je geen hars hoeft te gebruiken maar wel een soortgelijke grip ervaart. Op sommige ballen vind je een IHF (International Handball Federation) of EHF (European Handball Federation) keurmerk. Wanneer een bal dit keurmerk heeft, dan voldoet deze aan de eisen en regels van de federatie. Denk hierbij aan de omvang, het gewicht en de stuitereigenschappen. Een bal zonder keurmerk betekent absoluut niet dat de bal van slechte kwaliteit is. De procedure voor dit keurmerk duurt gewoon heel lang en kost veel geld waardoor merken er soms voor kiezen om dit keurmerk niet te krijgen.
Veroveren, Fouls en Straffen
- Veroveren: Een speler kan in balbezit komen door de bal met een open hand van de tegenstander te veroveren.
- Fouls en Straffen: Het hinderen van een speler door vastgrijpen, omklemmen, stoten of vasthouden wordt beschouwd als een foul en bestraft met een vrije worp. De scheidsrechter kan een gele kaart geven als waarschuwing. Een tweede overtreding die een gele kaart rechtvaardigt, leidt tot een 2-minuten uitsluiting, waarbij het team met een speler minder verder moet spelen.
Rode Kaart
Bij ernstige overtredingen, zoals het achterover trekken van de schotarm of het duwen in de rug, kan direct een rode kaart worden gegeven. De speler moet het veld verlaten en mag niet meer deelnemen aan het spel.
Overige Spelregels
- Buitenspel: Handbal kent geen buitenspelregel zoals bij voetbal.
- Time-out: Een time-out is verplicht bij een tijdelijke uitsluiting, diskwalificatie, fluitsignaal van de tijdwaarnemer, overleg tussen scheidsrechters, een wisselfout of te veel spelers op het veld. De scheidsrechter kan ook een time-out geven bij invloeden van buitenaf, een geblesseerde speler, een bal die het plafond raakt, het vertragen van de uitvoering van een worp of het weggooien van de bal.
Handbal voor de Jeugd
Voor de jongste jeugd zijn er speciale aanpassingen aan het spel waardoor het spelletje voor deze leeftijdscategorieën nog leuker wordt. Kinderen tot en met 12 jaar spelen handbal op een andere manier dan het volwassen handbal. De regels zijn per categorie aangepast om het spel beter te laten aansluiten bij de belevingswereld en bewegingsdrang van de kinderen. Plezier en veelzijdig bewegen staan centraal.
F-Jeugd (7-8 jaar)
Bij de F-jeugd is er eigenlijk geen doelverdediger zoals bij andere categorieën. Iedereen heeft hetzelfde shirt aan. Bij balbezit gaat het hele team in de aanval, het doel is dus leeg. Als je de bal kwijt bent, gaat één speler op doel staan, dit kan steeds een ander zijn. In heel Nederland wordt steeds meer gespeeld zoals bedoeld volgens de visie. Ook bij de F-jeugd aandacht voor de doelverdediger. Bij de F-jeugd speel je zonder contact. Soft handballen, gemaakt van schuimmateriaal, zijn verplicht bij de F-jeugd (kabouters).
E-Jeugd (9-10 jaar)
Het offensief verdedigen is één van de speelregels bij de E-teams. Kinderen onderscheppen ballen en er is veel ruimte voor het maken van doelpunten! Een keeper mag bij de E-jeugd maximaal 1 helft keepen. Het advies is gebruik te maken van hesjes in plaats van een keepershirt, dan kun je makkelijk en snel doorwisselen. In de D- en E-jeugd mag je contact maken in een 1 tegen 1 duel, mits dit volgens de regels gedaan wordt. Dus frontaal (recht voor je tegenstander) en met gebogen armen. Klemmen, duwen, trekken en vasthouden mag niet! Uitgangspunt van de verdediger moet altijd zo zijn dat hij gaat voor het veroveren van de bal.
Lees ook: Hemelvaart Handbal: Programma en Meer
D-Jeugd (11-12 jaar)
De D-jeugd is de laatste jeugdcategorie waar een wijziging in de speelwijze werd ingevoerd naar aanleiding van de nieuwe spelvisie jeugdhandbal. Zij spelen vanaf seizoen 2016-2017 volgens de nieuwe speelwijze. In de nieuwe speelwijze wordt offensief gespeeld. Het doel van verdedigen is: de bal veroveren.
Recente Regelwijzigingen door de IHF
De Internationale Handbal Federatie (IHF) heeft vier veranderingen bekend gemaakt in de spelregels die per 1 juli in werking treden.
- Passief Spel: Het aantal toegestane passes in het kader van de tijdspelregeling wordt teruggebracht van zes naar vier. Nadat de scheidsrechters hun arm hebben opgestoken, zijn er vanaf 1 juli 2022 slechts vier passes toegestaan; bij de vijfde pas wordt gefloten.
- Beginworpcirkel: De beginworp wordt uitgevoerd vanaf de nieuwe beginworpcirkel, die een diameter van vier meter heeft en in het midden van de middenlijn moet worden geplaatst. Bij het spelen met de ‘beginworpcirkel’ mogen de scheidsrechters voor de beginworp fluiten zodra de bal binnen die cirkel is en de speler ten minste één voet binnen de cirkel heeft. De werper mag binnen de begwinworpcirkel bewegen, maar niet stuiteren.
- Bescherming van de Keeper: Het raken van de keeper op het hoofd kan worden bestraft met een zevenmeterworp of vanuit het spel als een speler die ongehinderd kon werpen de keeper op het hoofd raakt. Dit is alleen van toepassing op vrije spelsituaties wanneer er zich geen verdediger tussen de werper en de keeper bevindt. De bal moet het hoofd rechtstreeks hebben geraakt en mag niet eerder een ander deel van het lichaam van de keeper hebben getoucheerd. Bovendien is de regel niet van toepassing als de keeper zijn hoofd naar de bal beweegt.
- Ballen met en zonder Hars: De IHF maakt een onderscheid tussen ballen met hars en ballen zonder hars. Ballen zonder hars mogen kleiner en lichter zijn dan ballen voor dezelfde leeftijdsgroep waar met hars wordt gespeeld.
Handbal Vormen
Er bestaan verschillende vormen van handbal, waaronder:
- Zaalhandbal: De meest gespeelde vorm, in een sporthal.
- Veldhandbal: Minder gebruikelijk, gespeeld op een veld.
- Beachhandbal: Een variant op het strand.
- Straathandbal: Gespeeld op straat.
- Mini-handbal: Voor de jongste jeugd.
- Studentenhandbal: Voor studenten.
- Recreantenhandbal: Voor recreatieve spelers.
- Rolstoelhandbal: Het Nationaal rolstoel team speelt officieel 4 tegen 4 rolstoelhandbal sinds 2025. Belangrijke regels hierbij zijn: de bal mag niet met de rolstoel verdedigd worden en inrijden op andere spelers is niet toegestaan.
Handbal in Nederland
Binnen Nederland wordt er voornamelijk in de zaal gespeeld. Er is een eredivisie voor mannen en voor vrouwen. Hieronder zit de eerste divisie en daaronder komen de hoofdklasse en de regioklasse. Wereldwijd gezien is handbal niet overal even verbreid. Dat komt vooral door het feit dat handbal hoofdzakelijk een zaalsport is en dus de beschikbaarheid van sporthallen vereist. Bovendien is handbal een betrekkelijk jonge sport die zich, anders dan de oudere sporten, zoals voetbal, niet over een langere tijd een positie kon veroveren.
Waarom Handbal?
Handbal is een uitstekende sport om te leren bewegen, gooien en vangen. Het verbetert de balvaardigheid, conditie en reactievermogen. Handbal is een teamsport. Door slim met elkaar samen te spelen en als team aan te vallen, te scoren en te verdedigen kom je veel verder dan wanneer je dat in je eentje doet. Dat is wat handbal zo leuk maakt. Door handbal te spelen, leer je bewegen, gooien en vangen. Je leert goed om te gaan met een bal en je krijgt conditie en reactievermogen.
De Juiste Handbal Kiezen
Het kiezen van de juiste handbal is essentieel om je spelplezier en prestaties te maximaliseren. Door rekening te houden met factoren zoals bal-maat, materiaal en harsgebruik kun je de handbal vinden die het beste bij jou past.
Balmaat
De handbalmaten zijn afhankelijk van je leeftijd en je geslacht.
Materiaal
Het materiaal van de bal heeft veel invloed op de balcontrole. Leer, synthetisch leer en rubber zijn veel voorkomende materialen die worden gebruikt bij handballen. Lederen ballen staan bekend om hun superieure grip en duurzaamheid, maar kunnen duurder zijn. Synthetisch leer en rubberen ballen bieden vaak een goede grip tegen een meer betaalbare prijs. Naast de grip moet je ook bij jezelf nagaan op welk speelveld je de bal gebruikt. Gebruik je de bal alleen voor zaalhandbal of ook op de buitenvelden? Een bal met een hoge duurzaamheid en slijtvastheid is bij uitstek geschikt voor veldhandbal. De bal moet tenslotte bestand zijn tegen factoren als een ruwe ondergrond, regen en snellere slijtage.