Hoewel vaak gedacht wordt dat Haarlem de bakermat is van het voetbal in Nederland, wijst onderzoek uit dat Enschede een belangrijke rol heeft gespeeld in de vroege ontwikkeling van zowel voetbal als rugby. De introductie van deze sporten in Nederland is een complex verhaal met verschillende locaties en invloeden, en de rol van Haarlem, met name door de Haarlemsche Football Club (HFC), is onmiskenbaar, maar niet het volledige verhaal.
De Vroege Voetbalwedstrijden in Nederland
De discussie over de eerste voetbalwedstrijd in Nederland is de laatste jaren opgelaaid. Er zijn aanwijzingen dat er al in 1789 een wedstrijd werd gespeeld in Noordwijkerhout door leerlingen van kostscholen. Recentere aandacht ging uit naar een wedstrijd in 1885 tussen de Enschedese voetbalclubs EFC en PW. Hoewel deze wedstrijd mogelijk de eerste voetbalwedstrijd in Nederland was, bestaat er twijfel over het daadwerkelijke plaatsvinden ervan.
In Enschede waren in 1865 al Engelse textielarbeiders met een "football" in de weer waren, hoogstwaarschijnlijk speelden zij rugby. Rond 1870 werd op het Jezuïtencollege van Vianen een soortgelijk spel geïntroduceerd en op de Maliebaan in Den Haag speelden leden van de Engelse legatie met een football. De essentie van het spel is: elkaar het opvangen van de bal betwisten.
De Rol van Pim Mulier en HFC Haarlem
Het verhaal dat de eerste voetbalwedstrijd in 1879 in Haarlem plaatsvond onder leiding van Pim Mulier, is inmiddels achterhaald. Allereerst speelden de jongelui (het betrof weer scholieren) helemaal geen voetbal, maar rugby. Daarnaast is het verhaal vooral afkomstig van de heer Mulier zelf, die helemaal niet zo’n betrouwbare getuige bleek.
Op 14-jarige leeftijd richtte Pim Mulier met enkele vrienden de Haarlemsche Football Club (HFC) op. Ze speelden op een ongelijk veldje in Haarlem, met een groepje bomen in het midden. Maar dat houdt de jonge voetballers niet tegen om de nieuwe sport uit Engeland te beoefenen.
Lees ook: De Rijke Historie van Olympia Haarlem
Mulier wordt wel de grondlegger van de Nederlandse sport genoemd. De in Haarlem woonachtige sportpionier Pim Mulier heeft heel wat sporten die nu vanzelfsprekend zijn, geïntroduceerd in Nederland. Naast het moderne voetbal bracht hij uit Engeland onder meer atletiek, bandy en tennis mee naar Haarlem. Hij legde de grondslag voor de Elfstedentocht en de Nijmeegse vierdaagse en richtte de Nederlandse voetbalbond op.
De eerste jaarrekeningen maakten aan ons rugbyspel een einde. De diverse papa’s en mama’s vroegen toelichtingen op die rekeningen. Vermoedelijk hebben we in goed Haarlemsch geantwoord: Ja pa, asse je grijpe, magge se je grijpe, waar se maar kenne.
Rugby in Nederland: Eerdere Initiatieven
Hoewel de Koninklijke HFC vaak wordt gezien als de eerste rugbyclub, stapte de club in 1883 over op voetbal. Er waren al eerder initiatieven om rugby in Nederland te introduceren. In 1910 was er al een initiatief om rugby in Nederland te introduceren. Natuurlijk kennen velen van ons het nóg oudere verhaal, dat bij de oprichting van Nederlands eerste voetbalclub HFC er rugby-voetbal werd gespeeld. Men zou pas na een paar jaar zijn overgegaan op “gewoon” voetbal.
Minder bekend, maar - dankzij het kranten- en tijdschriftenarchief Delpher - wel te bewijzen is het verhaal over de Hollandsch-Afrikaansche Rugby Club. Hij beschrijft o.a., dat er in 1910 40 Zuid-Afrikaanse studenten in Amsterdam studeerden. Ze misten hun favoriete sport en richtten daarom de Hollandsch-Afrikaansche Rugby Club op. Een tegenstander was er in Nederland niet te vinden. Daarom namen ze contact op met bevriende Zuid-Afrikaanse studenten aan de overkant van de Noordzee. De pers zou er volop aandacht aan besteden.
De Oprichting van de Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond
In de beginjaren van het voetbal in Nederland was er behoefte aan een overkoepelende organisatie om de sport te reguleren en te bevorderen. In juli 1888 publiceerden D.C. Noppen en M. Weinthal, respectievelijk captains van de V.V. Amsterdam en de Rotterdamsche Cricket & Football Club Concordia, een ontwerp van het reglement van de Nederlandsche Voetbal Bond. Ze riepen clubs op om nadere berichten en amendementen toe te zenden.
Lees ook: HBC Voetbal Haarlem: Een diepgaande blik op de club.
Voor Mulier was dit aanleiding een nieuw plan op te stellen voor de oprichting van een landelijke voetbalbond. Op deze bijeenkomst werd een ontwerp-reglement van de Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond opgesteld en de regels van het voetbalspel. Aanwezig waren afgevaardigden van Haarlemsche F.C., Delftsche F.C., Rotterdamsche C. en F.C. Concordia, V.V. Rotterdam, Haarlemsche F.C. Excelsior, Haagsche Voetbal Vereeniging, R.C. en F.C. Olympia, Amsterdamsche F.C. R.A.P. en V.V. Amsterdam. Deze clubs waren de voorgaande vergadering ook vertegenwoordigd; alleen de Amsterdamsch Sportclub ontbrak ditmaal.
HFC Haarlem: Een Blijvende Invloed
Ondanks de discussie over de exacte oorsprong van het voetbal, blijft de rol van HFC Haarlem significant. De club, die in 1879 werd opgericht door Pim Mulier, heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de popularisering van de sport in Nederland. In 1899 verhuisde de club van het grasveldje waar Mulier begon met football naar een veld aan de Spanjaardslaan.
Verdere Ontwikkelingen in de Nederlandse Voetbalgeschiedenis
Na de oprichting van de N.V.B. volgden er diverse ontwikkelingen die de structuur en organisatie van het voetbal in Nederland verder vormgaven:
- Gewestelijke en plaatselijke bonden: Vanaf 1894 ontstonden er gewestelijke en plaatselijke bonden die in hun regio of stad het voetbal gingen organiseren. Deze bonden boden een competitie aan voor lagere elftallen van clubs uit de N.V.B.-competitie en minder rijke clubs.
- Federatie van Erkende Voetbalbonden: Op 4 april 1908 werd de Federatie van Erkende Voetbalbonden opgericht om onderlinge geschillen tussen de aangesloten bonden op te lossen.
- Competitiestructuur: In de beginjaren bestond er enkel een eerste klasse in het Westen, waarvan de winnaar werd beschouwd als kampioen van Nederland. Later werden er ook eerste klassen in het Oosten en Noorden ingesteld, waardoor de kampioenen van deze regio's ook konden deelnemen aan de strijd om het landskampioenschap.
- Promotie en degradatie: Er ontstond discussie over automatische promotie en degradatie tussen de klassen of promotie-degradatiewedstrijden. Uiteindelijk werden er vaste regelingen getroffen voor de promotie van clubs naar de N.V.B.
- Clubnamen: Om verwarring te voorkomen, besloot het bestuur van de N.V.B. in november 1904 dat geen clubs meer aangenomen zouden worden in zijn competitie, wier namen of initialen niet voldoende verschilden van clubs die reeds in de N.V.B. speelden.
Voetbal tijdens de Wereldoorlogen en de Opkomst van Alternatieve Bonden
Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakten veel soldaten in kazernes kennis met voetbal, wat leidde tot competities georganiseerd door de N.V.B. in samenwerking met de militaire staf. Echter, de N.V.B. verloor in dezelfde periode de controle over het voetbal, doordat er aparte katholieke voetbalbonden ontstonden. Later kwamen er ook landelijke bonden voor socialistische en protestantse clubs, evenals meer regionale en kantoorvoetbalbonden.
De Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond
In 1929 ontving de N.V.B. het predicaat "Koninklijk" ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan, waarmee de naam veranderde in K.N.V.B. Na de Duitse inval in 1940 fuseerde de K.N.V.B. met de R.K.F., de C.N.V.B. en de N.A.S.B.
Lees ook: Overzicht van Evenementen: Petanque Toernooi Haarlem
tags: #Haarlem #rugby #voetbal #club #geschiedenis