Het rolstoelbasketbal, ooit begonnen als revalidatieactiviteit voor oorlogsveteranen, heeft zich ontwikkeld tot een volwaardige en spectaculaire sport. Met de recente successen van het Nederlandse team, zowel bij de mannen als de vrouwen, is de sport in Nederland populairder dan ooit. Dit artikel duikt in de rijke geschiedenis van het rolstoelbasketbal, met speciale aandacht voor de opkomst en dominantie van de Nederlandse teams.
De Vroege Jaren: Revalidatie en Integratie
De oorsprong van het rolstoelbasketbal ligt in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Gewonde soldaten zochten naar manieren om te revalideren en hun lichaam weer in beweging te krijgen. Basketbal, aangepast aan de rolstoel, bleek een uitstekende manier om dit te bereiken. Na de Bevrijding werd de Bond van Militaire Oorlogsslachtoffers opgericht, die sport en lichaamsbeweging gebruikte bij het herstel van soldaten die gehandicapt uit de oorlog waren gekomen - toen nog ‘geamputeerden’ genoemd.
In Nederland speelde de vereniging De Rollende Leeuwen een belangrijke rol in de ontwikkeling van de sport. Opgericht in 1954 door Arie Prins, zelf een voormalig marinevlieger die na een crash in een rolstoel terecht was gekomen, bood de vereniging een platform voor rolstoelbasketballers. De Rollende Leeuwen kregen nationale aandacht toen ze op Bevrijdingsdag 1956 in het Olympisch Stadion een demonstratiewedstrijd speelden in aanloop naar een belangrijke voetbalwedstrijd. Op 5 mei 1956 zag een gevuld Olympisch Stadion in Amsterdam een wedstrijd in het rolstoelbasketbal.
Integratie binnen de Basketbalbond
Een cruciale stap in de ontwikkeling van het rolstoelbasketbal in Nederland was de integratie binnen de Nederlandse Basketbal Bond (NBB) in 1978. Onder leiding van bondscoach Rob Verheuvel en met steun van bondsvoorzitter Jan Berteling, bondsdirecteur Wim Mateboer, Ton Kloek, Chris Tak en het echtpaar Gerda en Ernie Penseel, werd rolstoelbasketbal een volwaardig onderdeel van de basketbalfamilie.
Deze integratie was uniek in de wereld. Het bleek mogelijk omdat de spelregels van rolstoelbasketbal sterk overeenkomen met die van het reguliere basketbal. Ook de logistiek sloot goed op elkaar aan. "En dan konden de mensen die dit toen moesten organiseren ook goed met elkaar opschieten", blikte Frank Berteling, zoon van de toenmalige voorzitter, enkele jaren geleden terug.
Lees ook: Analyse van de Ierse hockey finale kwalificatie
Het WK Rolstoelbasketbal in Amsterdam 2006
Na de Olympische Spelen van 2000 in Sydney ontstond er in Nederland belangstelling om het WK rolstoelbasketbal te organiseren. De editie van 2002 was in Japan en daarom had Europa een grote kans. Het bleek een juiste gedachte. Frank Berteling werd toernooidirecteur. "Vanaf het begin was het idee om Amsterdam kandidaat te stellen. Die stad heeft een hele lange samenwerking met de bond en daarnaast zijn de Sporthallen Zuid uniek als locatie met twee zalen en een goede logistiek." De Apollohal werd aangewezen als trainingslocatie.
Het evenement van 2006 was ook bedoeld als afscheid van een generatie toppers in het rolstoelbasketbal aan het eind van hun loopbaan. Nog één mooi toernooi voor eigen publiek, dat dan ook met duizenden op de tribunes zat - ondanks de concurrentie van het WK voetbal en de Tour de France. Zelfs burgemeester Cohen kwam een paar keer langs. De halve finale van het Nederlandse mannenteam tegen de Verenigde Staten was in een volgepakte zaal. verloren weliswaar, maar de sfeer maakte enorme indruk op de Amerikanen, die niet gewend waren aan zulke toeschouwersaantallen. "Jaren later hadden de deelnemers het er nog steeds over", aldus Berteling. Tijdens het evenement was er nog een campagne op scholen. Berteling: "Eerst wilden de leerlingen niet in de rolstoel. Daarna wilden ze er niet meer uit.
De Opkomst van de Nederlandse Vrouwen
Hoewel het rolstoelbasketbal al langer bestond, beleefde het Nederlandse vrouwenrolstoelbasketbalteam de laatste jaren een ongekende opmars. De Orange Lions zijn sinds de Paralympische Spelen van 2012 namelijk al niet meer weg te denken uit de top van de wereld. Nederland ging met een ambitieuze ploeg voor goud naar de Paralympics in Rio in 2016, maar moest helaas opnieuw genoegen nemen met de bronzen medaille.
In 2017 maakte de ploeg een omslag. Met het binnenhalen van de Europese titel in 2017, de wereldtitel in 2018 (de allereerste ooit voor een Nederlandse basketbalploeg) en opnieuw de Europese titel in 2019 (plus kwalificatie voor de Spelen) was de ambitie duidelijk: goud in Tokyo en niets minder dan dat. Dat gaan voor goud gebeurde als gevolg van de coronacrisis wel een jaar later dan de bedoeling was, maar de missie slaagde. Op 4 september 2021 schreven de Nederlandse rolstoelbasketbalsters geschiedenis door na de mannen in 1992 goud te winnen bij de Paralympische Spelen van Tokyo. Inmiddels zijn de Nederlandse vrouwen al twee keer op rij wereld- én paralympich kampioen geworden. Ze pakten goud bij het naar 2023 uitgestelde WK rolstoelbasketbal in Dubai. Twee maanden later stonden ze bij het EK in Rotterdam (11 t/m 19 augustus 2023) voor de zeventiende keer in de EK-finale. Nederland werd voor de negende maal en de vierde keer op rij Europees kampioen.
Historische Wereldtitel in Hamburg 2018
In 2018 bereikten de Nederlandse dames een historisch hoogtepunt door in Hamburg de wereldtitel te veroveren. Het was de allereerste wereldtitel ooit in de geschiedenis van het Nederlandse basketbal. De Nederlandse dames waren het hele WK een klasse apart en dat werd in de eerste WK-finale ooit van de Nederlandse vrouwenploeg nog eens extra benadrukt.
Lees ook: Voorbeschouwing op de bekerstrijd
Op weg naar de finale rekende Nederland in de groepsfase al af met Canada, de regerend en veelvoudig wereldkampioen. Ook Groot-Brittannië werd verslagen, zowel in de groepsfase als in de finale.
Dominantie op Europees Niveau
Naast de wereldtitel domineerden de Nederlandse vrouwen ook op Europees niveau. Ze wonnen de Europese titel in 2017, 2019 en 2023, waarmee ze hun status als een van de beste teams ter wereld bevestigden.
Paralympisch Goud in Tokio 2020 (2021)
Het absolute hoogtepunt van de Nederlandse vrouwen was het winnen van de gouden medaille op de Paralympische Spelen in Tokio in 2020 (gespeeld in 2021 vanwege de coronapandemie). Na de mannen in 1992 waren zij de tweede Nederlandse rolstoelbasketbalploeg die paralympisch goud veroverde.
Rolstoelbasketbal: Regels en Classificatie
De regels van rolstoelbasketbal lijken sterk op die van valide basketbal. De grootte van het veld, de hoogte van de basket, en de afstanden tot de vrijeworplijn en de driepuntslijn zijn hetzelfde. Een van de opvallende verschillen is dat er geen second dribble-regel bestaat. Een speler mag zo vaak dribbelen, stoppen, en opnieuw dribbelen als gewenst. Wel is er een beperking op hoe vaak een speler de wielen van de rolstoel mag voortbewegen terwijl hij of zij de bal vasthoudt. Een andere typische rolstoelbasketbalfout is ‘lifting’.
Rolstoelbasketballers worden geclassificeerd op basis van hun handicap. Elke speler krijgt een score tussen 1 (zwaarste handicap) en 4,5 (lichtste handicap). Het totale aantal punten van de vijf spelers op het veld mag niet hoger zijn dan 14. Hierdoor staat er altijd een mix van hoge, midden, en lage punters op het veld.
Lees ook: Terugblik op de KNVB Bekerstunts van Spakenburg
De Toekomst van het Rolstoelbasketbal
De successen van de Nederlandse rolstoelbasketbalteams hebben de sport in Nederland een enorme boost gegeven. Steeds meer mensen raken geïnteresseerd in de sport, zowel als speler als toeschouwer. Ongeveer dertig procent van de paralympische ploeg bestaat uit sporters die ooit op een Paralympische Talentdag zijn ontdekt. Op zondag 20 oktober 2024 is er weer een talentdag. Ben jij tussen de 12 en 35 jaar oud, sportief, gemotiveerd en heb je een lichamelijk, visuele en/of licht verstandelijke handicap? Dan ben jij wellicht de talentvolle sporter die we zoeken.
Met de Paralympische Spelen van Parijs in het vooruitzicht, waar de Nederlandse rolstoelbasketbalsters als grote favoriet aantreden, belooft de toekomst van de sport rooskleurig te zijn. De ploeg heeft sinds Rio 2016 alle grote toernooien gewonnen: EK’s, de WK en de Paralympische Spelen in Tokio. In de Franse hoofdstad gaan ze die laatste titel verdedigen. Van de huidige ploeg waren er elf speelsters ook drie jaar geleden in Japan al bij.
tags: #finale #rolstoel #basketbal #geschiedenis