Het verhaal van Fidel Castro en honkbal is er een van liefde, politiek en mythevorming. Honkbal is de nationale sport van Cuba, vergelijkbaar met voetbal in Nederland. Iedereen speelt het en iedereen heeft er een mening over. De connectie tussen Castro en deze sport is diepgaand en veelomvattend, en heeft de Cubaanse identiteit gevormd.
Een Mythe Ontrafeld: Castro en de New York Yankees
Een hardnekkige legende in de Verenigde Staten vertelt over een jonge Fidel Castro die een try-out zou hebben gehad bij de New York Yankees en de Washington Senators. Het gerucht dat Castro, voor de Cubaanse revolutie, als pitcher proef zou hebben gedraaid bij Amerika's meest tot de verbeelding sprekende sportteam, is een eigen leven gaan leiden. Historicus Peter C. Bjarkman ontkracht deze mythe in zijn boek "Fidel Castro and Baseball". Hoewel de anekdote op zichzelf prachtig is, kwam de honkbalkant van Fidel Castro nooit echt van de grond. Bij geen van de teams kwam hij door de try-outfase heen. Hij betwijfelt of hij door drie topclubs zou zijn uitgenodigd om deel te nemen aan try-outs.
De Politisering van Honkbal
Het fabeltje van Castro bij de Yankees, zo blijkt, paste in de manier waarop Castro de honkbalsport politiseerde en zijn zorgvuldig geboetseerde imago in stand hield na de revolutie. Bjarkman ploos een halve eeuw Amerikaans-Cubaanse betrekkingen uit door de lens van honkbal.
Cuba's Honkbalgeschiedenis: Liefde en Verbondenheid
Cuba kent een lange en rijke honkbalgeschiedenis. Na de VS heeft Cuba de langste honkbalgeschiedenis ter wereld. De sport bereikte het eiland rond 1900 aan het eind van de Spaanse overheersing. In de twintigste eeuw groeide honkbal uit tot de nationale sport van Cuba. Cruciaal is de liefde en de verbondenheid die de meedogenloze dictator voelde voor de sport, en met hem het gehele Cubaanse volk.
Honkbal na de Revolutie: Talent in Eigen Land
Sinds de machtsovername van Castro in 1959 wordt het talent vooral in eigen land gehouden. Ze mogen niet zomaar verkocht worden aan Amerikaanse teams. Dit beleid heeft geleid tot een unieke situatie waarin Cubaanse honkballers, ondanks hun talent, vaak niet de kans krijgen om in de Major League Baseball (MLB) te spelen.
Lees ook: Stijlvolle Honkbal Jerseys voor Dames
Een Bezoek aan een Honkbalwedstrijd in Cuba
Een bezoek aan een honkbalwedstrijd is een echte aanrader voor wie Cuba bezoekt. Grote kans dat de taxichauffeur die je erheen brengt een petje van zijn favoriete team draagt en zelf ook gaat kijken. Het is mooi te zien hoe Cubaanse supporters hun team aanmoedigen, alsof hun leven ervan afhangt. Honkbalwedstrijden heten dan ook wel de enige gelegenheid te zijn waarbij Cubanen hun recht op vrijheid van meningsuiting ten volle kunnen uitoefenen.
Voor de prijs hoef je het niet te laten. Een wedstrijd kost meestal slechts een paar peso. Zitplaatsen zijn niet genummerd. Wie het eerst komt, het eerst maalt. Je kijkt de wedstrijd met een bekertje rum in je hand. Sandwiches met varkensvlees, popcorn en bananenchips zijn ook volop aanwezig. En uiteraard worden er ook flink wat sigaren gerookt.
De Cubacrisis en Honkbal
In 1958 kwam Fidel Castro in Cuba aan de macht. Cuba was nog afhankelijk van de Verenigde Staten, maar Fidel keerde zich tegen hen. Hij vond dat Cuba ook onafhankelijk kon zijn en nationaliseerde ook de ondernemingen in Cuba. In Cuba waren er veel Amerikaanse ondernemingen gevestigd, Fidel heeft die bedrijven verwijderd en nationale (Cubaanse) bedrijven geplaatst. De Amerikaanse regering heeft daarop geantwoord door Fidels regime te boycotten. Het gevolg daarvan was, was dat Fidel de communistische kant op ging en contacten legde met de Sovjet Unie. De Verenigde Staten dulden geen communistische ideeën op hun continent en stuurden de CIA op hem af om hem te laten vermoorden. Deels om Fidel te helpen en deels uit eigen belang installeerden de Sovjet Unie een raketinstallatie op Cuba.
De toenmalige president van Amerika, Kennedy, ontdekte de legerbasis van de Sovjet Unie waarna hij dreigde die aan te vallen. De raketbasis was geïnstalleerd op Cuba omdat de Amerikaanse waarschuwingssystemen projectielen oppikten vanuit de Sovjet Unie en dus niet vanuit Zuid Amerika. Hierdoor zou de Sovjet Unie hun doelen beter kunnen raken. De president van de Sovjet Unie, Chroetsjov, liet weten dat hij en zijn leger zich niet terug zouden trekken. De Verenigde Staten en de Sovjet Unie kwamen uiteindelijk bijna in een kernoorlog terecht, wat ook weer schade op zou brengen voor de rest van de wereld. Beiden hadden ze genoeg (kern)wapens om de wereld te vernietigen. Op Cuba was er niks over de connecties tussen Kennedy en Chroetsjov bekend, Fidel wist er niks van. De Cubaanse en de Russische militairen hebben beiden niks anders te doen dan laagvliegende vliegtuigen neer te halen. Daarbij komt de piloot die de foto’s van de verborgen legerbasis had gemaakt om het leven. Daarmee zijn de onderhandelingen ineens weg, de militairen dringen erop om de Russische legerbasis aan te vallen. Fidel vreest dat er een aanval van de VS aan zit te komen. Fidel bracht midden in de nacht een bezoek aan de Russische president om zijn land te beschermen. Uiteindelijk valt Amerika dus niet aan. Kennedy ondertekende het door Chroetsjovs gemaakte complot om de opgeslagen wapens uit Turkije (Kaukasus) en Cuba weg te halen. De militaire troepen protesteren hevig tegen de ruilhandel, maar Kennedy stemt er mee in. Om te laten zien dat er met de VS niets te chanteren valt, wordt de actie nooit openbaar gemaakt. Zowel Kennedy als Chroetsjov bedachten op het laatste moment dat een kernoorlog het einde zou kunnen betekenen voor de mensheid. Het besef om dat soort conflicten te voorkomen leidde tot een directe verbinding tussen het Witte Huis en het Kremlin, de Hotline.
Yoenis Céspedes: Van Cubaanse Ster tot MLB Miljonair
Het verhaal van Yoenis Céspedes illustreert de complexiteit van de relatie tussen Cuba en honkbal. Céspedes, een van de beste honkballers van zijn generatie, ontvluchtte Cuba in 2011 om zijn carrière in de MLB voort te zetten.
Lees ook: Honkbal Strategieën: Een Diepgaande Analyse
Zijn vertrek was opmerkelijk, want Céspedes gold toen al als een van de beste honkballers van zijn generatie. Zijn prestaties bij de World Baseball Classic van 2009 spraken boekdelen. Maar in september was Céspedes van de aardbodem verdwenen. Een paar weken eerder was hij namelijk in een speedboot gestapt om 23 uur later voet aan wal te zetten in de Dominicaanse Republiek. Het was niet de eerste poging van Céspedes om Cuba te ontvluchten. Sterker, al jaren werd hij lastiggevallen door zaakwaarnemers die hem een carrière in de Major League voorschotelden. Maar Céspedes wilde niet weg. Tot hij van de ene op de andere dag uit de Cubaanse hoofdselectie werd verwijderd, waarschijnlijk uit vrees voor een vertrek van hun sterspeler. Vanaf dat moment begon Céspedes plannen te maken om te vluchten, met zijn moeder Estela Milanés en negen andere familieleden. Van Milanés, zelf in 2000 als softbalster aanwezig bij de Olympische Spelen in Sydney, leerde Céspedes honkballen. Ook toen hij al een gevestigde naam was in de Cubaanse competitie bleef zij zijn steun- en toeverlaat. Ze huurden zelfs een huisje aan het strand in hun geboorteprovincie Granma (vernoemd naar het jacht 'Gran(d)ma' waarmee Fidel Castro en Che Guevara in 1956 met 80 medestrijders voet aan land zette in Cuba). Op een avond zag Céspedes vanuit zijn auto hoe zijn familie gearresteerd werd. Vier dagen lang werd Milanés ondervraagd over haar zoon, maar ze gaf geen kik. Hij is aan het trainen zei ze. Céspedes trainde niet. Toch wist hij tijd te winnen, mede door een tragisch ongeval. De honkballer had met zijn auto namelijk een fietser aangereden, die niet veel later overleed aan een hartaanval. De Cubaanse politie oordeelde dat Céspedes geen blaam trof, de speler zei tegen de politie dat hij op de training verwacht werd. Maar tegen zijn coaches zei hij dat zijn hoofd niet naar honkbal stond. Een week later zat hij in een speedboot. Een jaar later was hij honkbalmiljonair bij Oakland A's.
In de MLB werd Céspedes een grote meneer. In 2014 werd hij voor het eerst All-Star, in 2015 speelde hij voor het eerst in de World Series en in 2016 won hij de Silver Slugger Award voor beste slagman in de Major League. Na de A's speelde hij ook nog voor Boston Red Sox, Detroit Tigers en New York Mets.
De Exodus van Honkbaltalent en de Ultieme Vernedering
Céspedes was niet de enige talentvolle honkballer die Cuba ontvluchtte op zoek naar het grote geld in de Major League. Zo lukte het topspeler José Fernández pas na vier keer, tijdens die vierde keer sloeg zijn moeder overboord. Haar zoon dook in het water en redde haar leven. Yulieski Gourriel ontsnapte uit het hotel van de Cubaanse ploeg in de Dominicaanse Republiek. José Abreu en Yasiel Puig weken ook uit. Aroldis Chapman nam de benen tijdens een toernooi in Nederland. De vedettes hebben in de MLB een miljoenensalaris.
Met het verdwijnen van al dat honkbaltalent verdween ook de onaantastbare status van de honkbalgrootmacht. De laatste WK-titel van Cuba was in 2005. In 2009 werd Cuba al in de tweede ronde uitgeschakeld door Japan. Vier jaar later verloor Cuba twee keer van Nederland en ging ook vroegtijdig naar huis. In 2017 onderging Cuba de ultieme vernedering. In de tweede ronde van de World Baseball Classic werd de 'mercy rule' toegepast op het grote honkballand. Na zeven innings keken de Cubanen namelijk tegen een 14-1 achterstand aan en werden ze uit hun lijden verlost. De tegenstander die avond: Nederland.
Een Nieuwe Koers: Terugkeer van Overlopers en Profs
De trotse honkbalbonzen in Cuba beseften dat het roer om moest. En dus werd in 2018 besloten dat spelers van boven de 25 jaar die al zes jaar in Cuba honkballen, vrij zijn om een contract te tekenen bij een Amerikaanse club. De Cubaanse honkbalfederatie - die destijds geleid werd door Antonio, de oudste zoon van Fidel Castro - ontvangt in ruil voor het vertrek van de speler een aardig percentage van het tekengeld.
Lees ook: Neptunus Honkbal: Trainingsschema Uitgelegd
De regering-Biden stond eind 2022 toe dat Cubaanse 'overlopers' weer voor het thuisland mochten uitkomen, zolang ze niet op Cuba zouden trainen. Voor het eerst zal Cuba aantreden met duurbetaalde profs, waarvan Yoán Moncada (die wél met toestemming van de Cubaanse overheid in de VS ging spelen) en Luís Robert de bekendste zijn. Beiden spelen voor Chicago White Sox. Ook Céspedes is terug bij Cuba. Inmiddels 37 jaar oud en spelend voor een club in de Dominicaanse Republiek.
Honkbal als Spiegel van de Cubaanse Samenleving
Honkbal is meer dan alleen een sport in Cuba. Het is een spiegel van de Cubaanse samenleving, waarin politiek, identiteit en cultuur samenkomen. De verhalen van Fidel Castro, Yoenis Céspedes en talloze andere Cubaanse honkballers laten zien hoe diep de sport is verankerd in de Cubaanse ziel.
Andere Sporten in Cuba
Hoewel Fidel Castro de voorkeur gaf aan honkbal, erkende hij ook de potentie van golf als katalysator voor het toerisme. Er zijn plannen om het grootste golfresort van Latijns-Amerika te ontwikkelen, de "Punta Colorada Cuba Golf Marina", op het meest westelijke punt van het eiland. De enige golfbaan die er nu goed bij ligt, is Varadero Golf Club.
tags: #fidel #castro #honkbal #geschiedenis