Op 4 oktober 1957 katapulteerde een bescheiden bol van 84 kilo de wereld in een nieuw tijdperk. Midden in de Koude Oorlog verraste de Sovjet-Unie de wereld door als eerste een kunstmaan, Spoetnik, in een baan rond de aarde te brengen. In Amerika sloeg dit nieuws in als een bom. Hoe was het mogelijk dat de Russen hen overtroffen in iets waar ze zo goed in waren: technologie? Dit moment markeerde het begin van een intense competitie, een ruimterace die de loop van de geschiedenis zou veranderen.
De Geboorte van een Ruimtewedloop
Het wapenfeit van de Sovjet-Unie in de ruimte bleef in Amerika niet onopgemerkt. Peilingen een maand na de lancering toonden aan dat de meerderheid van de Amerikaanse bevolking vond dat het prestige van hun land ernstig was aangetast door de Spoetnik. Lyndon Johnson, de vice-president van de Verenigde Staten onder Kennedy, speelde in op dit gevoel door te benadrukken dat Nikita Chroestjov via de ruimte wereldheerschappij wilde verwerven. De Russen zouden de getijden kunnen controleren en, nog erger, ze zouden raketten vanuit de ruimte lanceren, wat volgens Johnson niet veel moeilijker zou zijn dan het gooien van stenen op een snelweg vanaf een viaduct. De mysterieuze signalen die de Spoetnik uitzond, droegen verder bij aan het wantrouwen ten opzichte van het Sovjetprogramma. Gerard DeGroot merkte op: "Het signaal van de Spoetnik zat op dezelfde frequentie als het signaal dat veel Amerikanen gebruiken om hun garagedeur mee te openen. Iedere keer als de Spoetnik passeerde, gingen die garagedeuren open."
Binnen een jaar werd NASA opgericht, het startsein voor een peperduur programma. President Eisenhower had er zo zijn twijfels over. De Amerikanen lagen in veel opzichten straatlengtes voor op de Russen, waarom zouden ze zich in de ruimte moeten bewijzen? Maar toch gaf hij toe aan de maatschappelijke druk. Er werd aangenomen dat wie de ruimterace won, de technische voorsprong zou hebben die nodig was om de wereld naar de hand te zetten.
Na Spoetnik 1 volgden de Russische ruimtesuccessen elkaar in hoog tempo op. Een maand later werd het hondje Laika in de Spoetnik 2 in een baan rond de aarde gebracht. Laika overleefde de onderneming niet, maar de Russen hadden wel bewezen dat ze ook iets levends de ruimte in konden schieten. De grondregels van de ruimterace waren duidelijk: het ging voortaan alleen nog om prestaties waarbij ademende, levende wezens betrokken waren. De volgende stap was een logische: de eerste mens in de ruimte. Ook dit was een Rus: Joeri Gagarin.
De Amerikaanse Reactie en de Rol van Wernher von Braun
De beurt was nu aan NASA. De man achter het ruimtevaartprogramma van de Verenigde Staten was Wernher von Braun. Al vanaf zijn kinderjaren was deze Duitse natuurkundige al gebiologeerd door astronomie en het heelal. In zijn tienerjaren vuurde Von Braun een speelgoedauto af met behulp van vuurwerk, met helaas niets anders tot gevolg dan een nacht in de gevangenis. Eind 1934 lanceerde de groep geleerden rond Von Braun groep twee raketten, die tot een hoogte van ruim twee kilometer kwamen. In Peenemünde aan de Oostzee werd de langeafstandsraket V2 (Vergeltungswaffe-2) ontwikkeld, die door Hitler werd gebruikt om Londen aan te vallen. In 1944 werd Von Braun gearresteerd door de Gestapo op verdenking van sabotage van het V2-programma. In 1945 moest het team van Von Braun beslissen aan wie zij zich wilden overgeven. In het geheim werd Von Braun in het kader van project ‘Overcast’ (een geheime operatie van de Amerikaanse overheid om belangrijke Duitse wetenschappers over te brengen naar Amerika) met een deel van ingenieurs naar de VS gebracht, met 300 treinwagons vol met bouwtekeningen en onderdelen van raketten. Er waren ook stafleden die toch naar Rusland gingen.
Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit
Von Braun was niet alleen een begaafd technicus, hij wist als geen ander hoe hij de ruimtevaart aan het publiek moest verkopen. Halverwege de jaren vijftig ontwikkelde hij als technisch directeur voor de Disney Studio’s drie films over de ontwikkeling van de ruimtevaart. De eerste film, ‘Man in Space’, werd in maart 1955 op ABC uitgezonden. ‘Man and the Moon’ volgde datzelfde jaar, en de laatste film, ‘Mars and Beyond’ was in 1957 door heel Amerika op televisie te zien. De raketgeleerde had het talent om zijn visie op de ruimtevaart naar buiten te brengen in een taal die ook leken aansprak, zonder zijn autoriteit als geleerde te verliezen. Hij was een charismatische man, die - ondanks zijn Duitse accent - door de Amerikanen werd vertrouwd en geloofd. Von Braun wist de Amerikaanse bevolking ervan te overtuigen dat bemande ruimtevaart niet tot science fiction beperkt zou blijven. Zijn pogingen om de ruimte te verkopen wierpen vruchten af. In 1955 begonnen de Amerikanen te geloven in de ruimtevaart. Volgens een peiling geloofde 38 procent van de Amerikanen dat ze de maan ‘binnen vijftig jaar’ zouden bereiken - 23 procent meer dan in 1949.
Kennedy's Ambitie en de Race naar de Maan
Kennedy, de flamboyante president die Eisenhower opvolgt, zag zichzelf voor een dilemma geplaatst. DeGroot: “Kennedy vindt de ruimtevaart een spannend project, maar ziet de praktische opbrengsten er niet van in. Maar net als Eisenhower staat hij onder druk. Als hij nog maar net is geïnstalleerd als president, zijn daar de Russen, die alweer een grote stap in de ruimte doen. Het is een vernedering, Kennedy weet niet goed wat hij ermee aan moet. Hij roept al zijn adviseurs bij elkaar en zegt: Ik heb een ruimtevaartspektakel nodig. Wat voor doel kunnen we stellen dat we kunnen bereiken, voor de Russen dat doen? Het antwoord waar ze mee komen, is de maan.” In zijn beroemde speech van 25 mei 1961 kondigde Kennedy aan dat de Amerikanen aan het eind van het decennium een man op de maan zullen hebben. NASA pakte het project vanaf het begin groots aan. Al snel werd Kennedy duidelijk dat de missie meer haken en ogen had dan in eerste instantie gedacht. Het programma zou veel duurder worden dan begroot. Via de VN riep hij de Sovjetunie op tot samenwerking in de ruimte, maar deze oproep vond geen gehoor.
De moord op Kennedy in ’63 zorgde ervoor dat zijn belofte om een mens (Amerikaan) op de maan te zetten mythische proporties kreeg. Minstens even zo belangrijk in het verdedigen van de begrotingspost voor ruimtevaart was het feit dat NASA vanaf het begin toewerkte naar bemande ruimtevaart. De Amerikanen zouden nooit zo hopeloos verliefd zijn geraakt op een programma dat een robot op de maan zou moeten brengen.
Het Mercury-Project: De Eerste Amerikaanse Astronauten
Het Mercury-project was het eerste NASA-programma voor bemande ruimtevaart. In 1959 werden uit een groep van 110 militaire testpiloten zeven excellente kandidaten geselecteerd, die al snel 'The Mercury Seven' werden genoemd: Wally Shirra, Deke Slayton, Alan Shepard, Gus Grissom, John Glenn, Gordon Cooper en Scott Carpenter. Na een aantal mentaal en fysiek slopende testen werden deze mannen in een vier jaar durend programma klaargestoomd voor een tochtje in de ruimte. Na hun eerste persconferentie biedt Life Magazine een half miljoen dollar voor de exclusieve verhalen van de astronauten en hun families. In vijf jaar tijd verschenen er meer dan zeventig artikelen over The Mercury Seven en hun gezinsleven in Life. De astronauten waren al rijk en beroemd voor ze ooit in een raket hadden plaatsgenomen. Paul Haney, van 1958 tot 1968 voorlichter van NASA: "Life zou hen aan de wereld presenteren."
De voornaamste doelen van het Mercury-programma waren het lanceren van een bemande ruimtecapsule in een baan rond de aarde, de bestudering van het effect van ruimtereizen op de mens, en het veilig terugkeren op aarde. Er werden drie verschillende raketten gebruikt: de Little Joe, Redstone en Atlas. Het programma begon met onbemande vluchten, waarvan er een paar jammerlijk mislukten. Allerminst een impuls voor het zelfvertrouwen van de Amerikanen volgens Gerard DeGroot, want: "Het probleem was eigenlijk het Amerikaanse idee van vrijheid van informatie. Daardoor was elke mislukking live op televisie te volgen."
Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel
Maar na de mislukkingen volgden ook voor de Amerikanen kleine overwinningen. In 1961 werden de chimpansees Ham en Enos in een capsule die volledig bestuurbaar waren vanaf de grond de ruimte ingeschoten. In tegenstelling tot de Russen gebruikten de Amerikanen primaten bij hun testvluchten, om zo goed mogelijk de effecten van de vluchten op het menselijk lichaam te kunnen voorspellen. Van Ham en Enos was het slechts een kleine stap naar de eerste Amerikaanse mens in de ruimte. Dat werd Alan Shepard (Freedom 7). Na Shepard werden zes van de zeven voormalig testpiloten een voor een gelanceerd, dit omdat de capsules zo klein waren dat ‘je er niet instapte, maar ze aantrok’. John Glenn werd de eerste Amerikaan die in een baan om de aarde vloog. Glenns Friendship werd op 20 februari 1962 de ruimte ingeschoten. Op Cocoa Beach stond de tijd even stil toen duizenden mensen ademloos naar de lancering keken. Honderd miljoen mensen zagen de countdown op televisie. Zijn vlucht duurde maar een paar uur, maar John Glenn werd binnengehaald als een held. DeGroot: “Als John Glenn naar de aarde terugkeert na zijn hele korte vlucht, wordt er een parade georganiseerd in Washington. De menigten die zich dan verzameld heeft, is groter dan tijdens Kennedy’s inauguratie. De Amerikanen zijn verslingerd geraakt aan het idee van heldendom in de ruimte. NASA voedt dit gevoel door het Amerikaanse volk deze helden aan te leveren.”
Glenn is een hardwerkende, intelligente piloot met een aantrekkelijk voorkomen, getrouwd met zijn highschool sweetheart en heeft twee kinderen. Hij is het prototype van ‘the all-American hero’ en is voor de Amerikanen een lichtpuntje in een sombere periode waarin rassenrellen, politieke moorden en de Vietnamoorlog het nieuws van alledag domineren. De race naar de ruimte heeft een beperkte wetenschappelijke relevantie, maar heeft een steeds grotere invloed op het maatschappelijk leven. Het ruimtethema komt tot onder andere uitdrukking in popmuziek (Bill Haley’s ‘Rocking Chair on the Moon’, ‘Space Oddity’ van David Bowie), en in speelgoed. In de jaren zestig is speelgoed met een ruimtethema het populairst bij Amerikaanse kinderen. GI Joe liet zijn militaire schutkleuren even links liggen en trok een ruimtepak aan. De ruimte sprak voor de aankomende generatie enorm tot de verbeelding: het archief van NASA bevat duizenden brieven van meisjes en jongens die astronaut wilden worden. De ruimte werd een symbool van hoop voor de toekomst.
Het Gemini-Project en de Noodlottige Apollo 1
Kennedy's opvolger Lyndon Johnson heeft de handen vol aan een veelheid aan politiek gevoelige kwesties in binnen- en buitenland. De 'War on Poverty', de burgerrechtenbeweging, en niet te vergeten: de kostbare oorlog in Vietnam. Met zijn Great Society Program wil hij de problemen in eigen land aanpakken. Maar het geld kan niet twee keer worden uitgegeven. De bijna 2 miljard dollar voor armoedebestrijding en de 5 miljard voor NASA waren volgens de voorstanders ervan allebei even urgent. Omdat er zoveel aandachtspunten zijn die om een plaats op de Amerikaanse begroting strijden, moet het ruimtevaartprogramma door middel van een goed doordachte public relations campagne aan de man worden gebracht. Dit is het terrein waar pragmatici als Kennedy en Johnson en de echte ruimtevaartadepten bij elkaar komen.
Het Mercury project was voor de Amerikanen een springplank naar de maan. Voor zijn dood had Kennedy al een opvolger van Mercury aangekondigd. Met het Gemini-project werd ervaring opgedaan met het naderen en koppelen in de omloopbaan: belangrijke voorwaarden om op de maan te kunnen landen. De eenpersoonscapsule van Mercury werd uitgebreid tot een tweepersoonsruimteschip. In 1965 zijn Grissom en Young het eerste duo in de ruimte. De Amerikanen zijn hard op weg de achterstand op hun grote rivaal in te lopen. Er komt wel nieuws uit het Russische kamp: de eerste ruimtewandeling is een feit. Halverwege de jaren zestig kwamen de tegenstanders van het kostenverslindende ruimtevaartprogramma echter ook naar voren. Critici zetten vraagtekens bij het wetenschappelijke nut van bemande ruimtevluchten. De vluchten waren alleen maar bedoeld om de bemanning weer heelhuids terug te brengen. Nieuw inzicht in de ruimte of de maan zou het volgens hen niet geven. Daarnaast zou het de kosten van het project alleen maar doen oplopen. Die kritiek viel ook samen met het wantrouwen in technocraten die de wereld nieuwe gevaren hadden gebracht door de ontwikkeling van kernbommen en andere vernietigingswapens. Ook vanuit Europa werden kanttekeningen geplaatst bij de prestigieuze projecten van de Amerikanen.
De kritische noten van wetenschappers schrikken de nieuwe president, Lyndon Johnson, allerminst af. Hij draagt NASA niet alleen een warm hart toe, maar ziet ook in dat de ruimterace brood en spelen zijn voor het volk. Johnson geeft het startsein voor het Apollo-programma, de laatste fase van het Amerikaanse avontuur naar de maan. De eerste bemande vlucht in het kader van het Apollo-programma verliep ronduit dramatisch. Toen de astronauten Grissom, White en Chaffee voorafgaand aan de lancering een controlelijst doornamen in de cabine, sloeg het noodlot toe. Paul Haney was erbij die dag, en wat er gebeurde staat in zijn geheugen gegrift: "Er was tijdens het hele ruimtevaartprogramma geen enkele dag waarop we ons zo verslagen voelden als op die 27e januari in 1967, de dag van de Apollobrand. We hadden een vonk in het elektrische systeem. En dat kleine vonkje veroorzaakte een enorme brand omdat een of andere idioot had bedacht dat de cabines gevuld moesten worden met zuivere zuurstof. En je hoeft geen wetenschapper te zijn om te weten dat dat brandgevaarlijk is." Paul Haney zag hoe de driekoppige bemanning hun dood tegemoet ging: "Ik luisterde gespannen naar wat de mannen zeiden. White zei: Vuur, er is vuur in de capsule! Eén van de mannen schreeuwde van pijn omdat hij letterlijk werd geroosterd in zijn ruimtepak." Omdat de cabine onder grote druk stond, konden de drie mannen onmogelijk ontsnappen. Het zou minstens 90 seconden hebben gekost om naar buiten te komen, terwijl de bemanning na 17 seconden al was gedood.
Lees ook: KNGU Broekjesregels Uitgelegd
Alhoewel de verslagenheid na de brand groot was, werden er geen vraagtekens gezet bij de voortzetting van het programma. Integendeel: Meer dan ooit werd gevoeld dat een landing op de maan de hele mensheid ten goede zou komen. Zo creëerde de belofte van de eerste martelaar van het ruimtevaartprogramma van NASA- Kennedy - drie nieuwe martelaren in de queeste naar de maan. Want, zegt Paul Haney: "Het werd allemaal te haastig gedaan." Op het gedenkteken dat ter ere van de astronauten van de Apollo 1 (die overigens pas later zo werd genoemd) werd opgericht, is te lezen: 'Ter herinnering aan degenen die het uiterste offer brachten, zodat anderen de sterren konden bereiken.' Na het ongeluk volgden vijf onbemande vluchten. In de herfst van 1968 was NASA weer…
Ruimtevaart als Competitie in de 21e Eeuw
De competitie in de ruimtevaart is in de 21e eeuw niet verdwenen, maar heeft wel nieuwe vormen aangenomen. Waar het vroeger vooral een strijd was tussen naties, zien we nu een toename van de rol van private bedrijven en de focus op inclusie en innovatie.
Vrouwen in de Ruimtevaart
Stichting Cosmic Girls lanceert een wereldwijde competitie om jonge vrouwen aan te moedigen in de ruimtevaart te werken. Ter gelegenheid van de World Space Week wil de stichting aandacht vragen voor carrièrekansen voor jonge vrouwen. De missie van Cosmic Girls is het dichten van de genderkloof in de ruimtevaart. 'We willen zelfvertrouwen kweken bij economisch kwetsbare jonge vrouwen wereldwijd en hen te inspireren om grootse ambities na te jagen, zoals het worden van astronaut. We rusten hen uit met de nodige vaardigheden, kansen, training en internationale connecties om hun dromen waar te maken,' aldus Dr. Recente cijfers tonen de urgentie van dit initiatief aan: in juni 2023 bleek uit gegevens van het United Nations Office of Outer Space Affairs (UNOOSA) dat slechts 11 procent van de astronauten wereldwijd vrouw is. Op 4 oktober gaat de ‘6 Girls 6 Continents Competition’ van start. Met de wedstrijd krijgen vrouwen van 14 tot 19 jaar de kans om deel te nemen aan ruimtevaart- en STEM-onderwijsprogramma's van wereldwijde programmapartners. Deze astronautentraining bestaat uit een paraboolvlucht, mentale voorbereiding (Inner Space Training) en centrifugetraining. De winnaar van deze training kan zich klaarmaken voor een suborbitale ruimtevlucht. Dr. Howard benadrukt het belang van de wedstrijd: 'Stel je eens voor dat een jong meisje uit een kansarme achtergrond deze uitdaging wint.'
Innovatieve Ruimtevaartprojecten
Een wedstrijd om het ultieme generatie-ruimteschip te ontwerpen heeft een winnaar: een 58 kilometer lang vaartuig dat 1500 mensen huisvest en in 400 jaar naar de dichtstbijzijnde mogelijk bewoonbare planeet kan brengen. In de jaren 70 werd er een wedstrijd aangeschreven, dat is nu ook weer gedaan, om een ruimteschip te bedenken om een plek in het sterrenstelsel te koloniseren. In de jaren 70 was dat een soort donutvorm, toen bedoelt om buiten de aarde om te zweven. Het winnende ontwerp moet in theorie mensen naar Proxima Centauri B brengen, een exoplaneet op 'slechts' 4,2 lichtjaar afstand. De reis duurt echter 400 jaar. "Het ruimteschip is natuurlijk zo ontworpen dat er generaties in moeten kunnen leven en die zouden dan speciaal geselecteerd worden", legt Van Hattum uit. "Ze zouden eerst een tijdje op Antarctica moeten wonen om een paar generaties daar door te brengen. Het plan gaat uit van de aanname dat Proxima Centauri B bewoonbaar is. "En dan maar hopen dat die ook inderdaad bewoonbaar is, want anders hebben ze wel een beetje een probleem", lacht Van Hattum. Hoewel het plan futuristisch klinkt, herinnert Van Hattum eraan dat sciencefiction vaker realiteit werd. "Er zijn eerder ideeën geweest, zoals kunstmatige satellieten om de aarde waardoor we met elkaar zouden communiceren, die ooit door Arthur C. Clarke bedacht zijn. Volgens hem is de wedstrijd vooral bedoeld om nieuwe technologieën te verkennen: "Hoe je AI kan inzetten, hoe je hele sterke materialen zou kunnen gebruiken. Het 58 kilometer lange vaartuig zou niet op aarde worden gebouwd. "Het moet dan in de ruimte gebouwd worden, tussen de aarde en de maan", legt Van Hattum uit. "Je moet spullen van de maan halen, want dat is het goedkoopste. Dan moet je met robots gaan bouwen. En het moet qua energie gevoed worden met kernfusie-reactoren.
Competities voor Jongeren: CanSat
Een satelliet maken met je klasgenoten die vervolgens met een echte raket wordt gelanceerd tot 1 kilometer hoogte, hoe cool is dat! Bij de CanSat competitie kan het. In deze wedstrijd maak je met je klasgenoten een satelliet (Sat) ter grootte van een frisdrankblikje (Can). Leerlingenteams bedenken, bouwen en testen hun eigen satelliet. Vandaag is bij de Space Expo Noordwijk de winnaar bekendgemaakt, namelijk: team Monster Inc van het Da Vinci College Leiden! Van harte gefeliciteerd! Met CanSat maken kinderen op een creatieve manier kennis met de wereld van wetenschap en technologie. CanSat is een ESERO-project dat NEMO uitvoert in opdracht van het NSO - Netherlands Space Office gefinancierd door OCW.
De Droom van een Ruimtereis
De 21-jarige Rotterdammer Robert Ruigrok van de Werve is een van de drie finalisten die kansmaken op een gratis ruimtereis ter waarde van 75.000 euro. Dinsdag gaat hij al even proefvliegen in een ruimteschipsimulator op vliegbasis Soesterberg. De training die de tweedejaars student technische bouwkunde aan de Hogeschool Rotterdam binnenkort krijgt is onderdeel van een competitie van techniekfestival 'Nederland Innoveert'. Als hij de wedstrijd wint, mag hij ruimtereis maken met de Lynx Mark II die nu ontwikkeld wordt. Het ruimtevliegtuigje is ongeveer 9 meter lang en heeft deltavleugels van ongeveer 7,5 meter lengte. Het tweepersoons ruimteschip kan, net als een normaal vliegtuig, horizontaal opstijgen en weer landen. "Dan zit er een piloot naast je en dan ga je dr ruimte in, ik vind het nog moeilijk te bevatten. Als ik het word, zal het mijn leven veranderen denk ik. Als je daarboven kijkt op de aarde…. ik ben benieuwd wat het met me zal doen.' Testvluchten in 2015Als Robert de competitie wint, moet hij nog even wel geduld hebben. Er wordt nog hard gewerkt aan het eerste prototype van de LYNX; naar verwachting worden pas in 2015 de eerste testvluchten uitgevoerd. Het ruimteticket wordt uitgereikt tijdens de tweede editie van techniekfestival Nederland Innoveert dat in februari 2014 wordt gehouden in het Evoluon in Eindhoven.
Ruimtevaart in de Kunst en Cultuur
De fascinatie voor de ruimte heeft ook zijn weg gevonden naar de kunst en cultuur. Van kinderboeken over astronauten en planeten tot strips en sciencefictionfilms, de ruimte inspireert tot creativiteit en verbeelding. De ruimte is een bron van inspiratie voor toekomstdromen en filosofische vragen over het heelal en de plaats van de mens daarin.
tags: #ruimtereis #als #wedstrijd #informatie