De Haka is veel meer dan alleen een intimiderende dans die voor rugbywedstrijden wordt uitgevoerd. Het is een diepgewortelde traditie van de Maori, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland, met een rijke geschiedenis en betekenis. Deze ceremoniële dans, die ook in Fiji en Samoa wordt beoefend, is een krachtig symbool van culturele identiteit, saamhorigheid en spirituele verbinding.
De Oorsprong en Betekenis van de Haka
De Maori kenden tot in de negentiende eeuw geen schrift. Daarom kozen zij ervoor om hun verhalen en geschiedenis door middel van innerlijke en uiterlijke kracht uit te beelden. De Haka, zoals wij die nu kennen, is ontstaan als een combinatie van krachtige bewegingen en stem, een manier om een boodschap over te brengen door middel van dansbewegingen en gebaren. Het was een manier om de kracht van de goden aan te roepen.
De Haka werd vaak in groepsverband uitgevoerd. Met een grote groep probeerden de Maori bijvoorbeeld indruk te maken op de vijand om ervoor te zorgen dat deze werd verjaagd. De dans werd gebruikt om andere volkeren te verwelkomen, maar ook om indruk te maken op de vijand.
Het begrip Haka omvat een aantal dansen die de Maori opvoerden bij verschillende sociale gelegenheden. De beroemdste is een krijgsdans, waarmee saamhorigheid gekweekt werd en de vijand geïntimideerd. Bij deze Haka voeren de krijgers een groot aantal bewegingen uit om hun kracht te tonen en een angstaanjagende show neer te zetten. Ze maken weidse armgebaren, trekken grimassen, stampen op de grond en rollen met hun ogen.
Ka Mate: De Bekendste Haka
Het bekendste voorbeeld van de traditionele dans van de Maori is de Ka Mate. Deze vorm van Haka eert Te Rauparaha, een krijger van één van de vele Maoristammen in Nieuw-Zeeland. De Ka Mate werd voor het eerst uitgevoerd toen Te Rauparaha ontsnapte aan een moordaanslag. Deze Haka wordt gezien als de overwinning van het leven op de dood.
Lees ook: Opkomst van rugby in Papoea-Nieuw-Guinea
De Ka Mate vertelt een mythisch verhaal over de moedige Maori leider Te Rauparaha. Hij was op de vlucht voor een vijandige stam. Tijdens zijn vlucht riep hij steeds de woorden "Ka Mate, Ka Mate; ik sterf, ik sterf (of: de dood, de dood)". Hij bereikte een bevriende stam die hem verstopte. Te Rauparaha begon toen te roepen "Ka ora, ka ora; het leven, het leven".
De tekst van de Ka Mate luidt als volgt:
Ka mate! Ka mate!Ka ora! Ka ora!Ka mate! Ka mate!Ka ora! Ka ora!Tenei te tangata puhuru huruNana nei i tiki mai whakawhiti te raA upane! ka upane!A upane kaupane whiti te ra!Hi!
Vertaald betekent dit:
Ik zal sterven! Ik zal sterven!Ik zal leven! Ik zal leven!Ik zal sterven! Ik zal sterven!Ik zal leven! Ik zal leven!Dit is de harige manDie de zon liet schijnenEen stap omhoog! Nog een stap omhoog!Een stap omhoog, nog een… de zon schijnt!
Lees ook: Nieuwe keepers bij SC Cambuur: Ontdek de details.
De Haka in de Moderne Tijd
Tegenwoordig wordt er over de hele wereld de Haka gedanst tijdens verschillende ceremonieën en vieringen. Zo kan een Haka worden opgevoerd om de gasten te eren bij gelegenheden als bruiloften en verjaardagen. Steeds vaker wordt de Maori-dans ingezet voor toeristische doeleinden, bijvoorbeeld om toeristen welkom te heten in Nieuw-Zeeland. Ook tijdens (sport)evenementen en teambuilding activiteiten wordt de traditionele stammendans gebruikt om dichter bij elkaar te komen.
De Haka is vooral bekend geworden door het rugbyteam van Nieuw-Zeeland, de ‘All Blacks’. Voor elke wedstrijd die Nieuw-Zeeland speelt voeren ze de Haka uit. De rugbyspelers dansen de Haka om krachtig en bedreigend over te komen richting de tegenstanders. Een prachtig gebaar om de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland te eren.
Het is een indrukwekkend ritueel waarbij de dansers kreten schreeuwen, hard met hun handen op de bovenbenen klappen en hun tong uitsteken. De haka die het Nieuw-Zeelandse rugbyteam uitvoert is de Ka Mate, de bekendste Haka.
De Haka en Leiderschap
Dr. Danielle Braun, corporate antropoloog, stelt dat we van de Haka kunnen leren dat zichtbaarheid en rolvastheid essentieel zijn voor een goede leider. In de Haka wordt moed, fysieke kracht en dapperheid ten toon gespreid. In termen van ranking wordt alles uit de kast gehaald om te laten zien dat de status van de dansers hoger is dan die van de ander (behalve bij de welkomstdans, waarbij ook geknield wordt).
Braun benadrukt dat mensen in groepen behoefte hebben aan stevige en rolbewuste leiders. Door gebruik van de juiste lichaamstaal, door durf en initiatief bij conflicten en goede taakverdeling krijgt een leider vertrouwen en aanzien. En ontstaat er rust en veiligheid in de groep. Door het juiste gebruik van symbolen en rituelen kan de leider zijn of haar stevige positie duidelijk maken.
Lees ook: Invloed Nieuw-Zeelandse Coaches
De Poi: De Dans van de Maori Vrouwen
Ook de Maori vrouwen hebben een eigen traditionele dans gecreëerd, namelijk de Poi. Poi betekent letterlijk “bal aan een touwtje”. De vrouwen danste vroeger de Poi om hun handen en armen soepeler te maken voor het handarbeid of om hun coördinatievermogen te verbeteren. De vrouwen slingeren en jongleren met een Poi en zingen tegelijkertijd een bijbehorend lied.
Respect voor de Traditie
Hoewel de Haka tegenwoordig door velen wordt uitgevoerd, is het belangrijk om de culturele betekenis ervan te begrijpen en respectvol te benaderen. De Haka is van de Maori, en het is essentieel om hun cultuur te eren en te respecteren bij het uitvoeren van de dans.
Er zijn verschillende momenten om de Haka dans uit te voeren: zo is het een manier om andere volkeren te verwelkomen, maar wordt het bijvoorbeeld ook gebruikt om indruk te maken op de vijand. Het is gebruikelijk om pas een Haka buiten te doen als je de Haka goed beheerst.
Verschillende Soorten Haka
Er zijn verschillende soorten Haka, elk met hun eigen specifieke betekenis en doel:
- Peruperu: Een oorlogshaka waarbij op de vijand wordt ingerend, hoge sprongen worden gemaakt en aanvallende bewegingen met wapens worden gebruikt.
- Taparahi: Haka's voor vieringen, begrafenissen en andere ceremoniële gelegenheden.
Er zijn ook Haka's die speciaal voor vrouwen en kinderen zijn, hoewel de bekendste vaak door mannen worden uitgevoerd. Het dames rugby team van Nieuw-Zeeland (de Black Ferns) hebben hun eigen krachtige Haka, Ko Uhia Mai (Laat het weten).
De Impact van de Haka
De Haka heeft een enorme impact, zowel op de uitvoerders als op de toeschouwers. Bij het uitvoeren van een Haka lijken mensen iets te voelen of aan te raken wat ze nog nooit hebben ervaren. Het lijkt vaak of ze bewust worden van hun potentieel. Ze ervaren meer zelfvertrouwen, meer verbinding en ze durven verantwoordelijkheid/leiderschap op zich te nemen.
Claire van de Graaff, antropoloog, zag tijdens het kijken naar de Haka voorafgaand aan een rugbywedstrijd overeenkomsten tussen het uitvoeren van deze dans en ritueel gedrag bij honkbalspelers. Ze citeert Malinowski, die liet zien dat naarmate er meer risico in het spel is, het geloof in rituelen belangrijker is.