Catamaran zeilen is een spectaculaire discipline binnen de zeilsport, gekenmerkt door snelheid, wendbaarheid en techniek. Of het nu gaat om de adembenemende snelheden van de SailGP of de basisvaardigheden die je leert in een CWO-opleiding, catamaranzeilen biedt een breed scala aan mogelijkheden voor zeilers van alle niveaus. Dit artikel biedt een overzicht van de belangrijkste aspecten van catamaran zeilen, met de nadruk op wedstrijdregels en de verschillende klassen die er bestaan.
SailGP: Wedstrijdzeilen op het Scherp van de Snee
De SailGP is een relatief nieuwe wedstrijdserie die in 2019 van start ging in Sydney, Australië. Hierbij wordt gezeild met foilende catamarans van het type F50, ware racemachines die gebaseerd zijn op de AC50, de boot waarmee de 35e America’s Cup werd gevaren. Er zijn zes AC50’s gebouwd, waarvan er drie zijn aangepast om binnen de regels van de F50 te passen. Daarnaast zijn er drie nieuwe F50’s gebouwd, waardoor het aantal op zes stuks komt.
Een belangrijk verschil met de AC50’s is dat het trimmen aan boord, op de grootschoot na, elektrisch wordt gedaan. Hierdoor zijn er nog maar vijf bemanningsleden nodig om de boten te varen. De aanpassingen maken de boten zo’n 15 procent sneller dan de AC50’s. De topsnelheid ligt rond de 53 knopen, dat is bijna 100 kilometer per uur!
Tijdens de eerste serie in Sydney wist het Australische team, onder leiding van schipper Tom Slingsby, indruk te maken door alle drie de races op de tweede dag te winnen. Slingsby liet in een filmpje zien hoe zo’n F50 werkt, waarbij vooral het stuurwiel met alle toeters en bellen erg interessant is. Elke SailGP event heeft twee wedstrijddagen. Na Sydney volgen San Francisco, New York en Europa.
Basisprincipes van Catamaran Zeilen
Voordat we dieper ingaan op de wedstrijdregels, is het belangrijk om de basisprincipes van catamaran zeilen te begrijpen. Een catamaran heeft een aantal specifieke kenmerken, zoals de rompvorm (drijver), de achter- en voorbeam, de trampoline, de overloop (traveller), de crossbar, de joystick, de hangbanden en natuurlijk de trapeze. Sommige onderdelen zijn hetzelfde als bij andere zeilboten, zoals de mast en stagen, een grootzeil en een fok, een grootschoot en een fokkeschoot, een schootblok, een roer en een helmstok.
Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit
Het zeilen met een catamaran vereist een goede beheersing van de basistechnieken, zoals sturen, zeilvoering en overstag gaan. Daarnaast is het belangrijk om de regels op het water te kennen en te weten hoe je een wedstrijd vaart.
CWO Opleidingen: Stap voor Stap Leren Zeilen
Voor wie wil kennismaken met catamaran zeilen, zijn er speciale CWO (Commissie Watersport Opleidingen) opleidingslocaties met catamarans. De opleidingen zijn bedoeld voor jeugd en volwassenen die stap voor stap willen leren veilig met een catamaran te varen.
De opleidingen zijn opgedeeld in verschillende niveaus:
- Introductie: Kennismaken met zeilen en de eerste beginselen bijbrengen. Het primaire doel is kennismaken en jeugd enthousiast maken voor de zeilsport. Het diploma omvat de eenvoudige basisvaardigheden zoals het sturen en de positie in de boot.
- Basis: Systematisch de beginselen van het zeilen bijbrengen, zoals het op- en aftuigen, het sturen, de bediening van de zeilen en het overstag gaan. Dit wordt aangevuld met bijbehorende theorie over veiligheid en enkele vaarregels op het water.
- Gevorderd: Cursisten worden verondersteld de beginselen van het zeilen, zoals behandeld bij de basis cursus, te beheersen. Het diploma omvat naast de eerder genoemde basisvaardigheden ook manoeuvres zoals opkruisen, aankomen aan hogerwal etc. Aangevuld met bijbehorende theorie.
- Wedstrijdzeilen: Het diploma omvat zowel de basis- als de gevorderdenmanoeuvres zoals aankomen aan hogerwal én lagerwal. Verder worden er bijzondere technieken en de beginselen van het wedstrijdzeilen behandeld. Dit alles onder redelijke omstandigheden, tot en met windkracht 5 Beaufort.
Wedstrijdregels en Tactieken
Bij het wedstrijdzeilen met een catamaran draait het om snelheid, tactiek en de beheersing van de boot. Een belangrijk aspect is het bepalen van de juiste koers ten opzichte van de wind. Een veelvoorkomende situatie is de ruime windse koers, waarbij de wind haaks op de boot staat. Onder normale omstandigheden haalt de catamaran hier zijn topsnelheid. Deze rakken zijn met name voor het publiek het meest interessante onderdeel van een zeilwedstrijd. Hier immers kunnen zij pas zien wie in welke positie ligt, plus het feit dat er zeer spectaculaire dingen gebeuren.
Naast de koers is ook de startprocedure van groot belang. Een goede start kan het verschil maken tussen winnen en verliezen. Het is belangrijk om de startlijn goed in te schatten en op het juiste moment te vertrekken. Tijdens de race is het essentieel om de positie van de concurrenten in de gaten te houden en daarop te anticiperen. Tactische beslissingen, zoals het kiezen van de juiste kant van het parcours of het uitvoeren van een slimme manoeuvre, kunnen de uitkomst van de wedstrijd beïnvloeden.
Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel
Populaire Catamaran Klassen voor Wedstrijdzeilen
Er zijn verschillende catamaran klassen die populair zijn voor wedstrijdzeilen, elk met hun eigen kenmerken en regels. Hieronder een overzicht van enkele bekende klassen:
Dart 18: Erkende World Sailing klasse. Heeft als voordeel (of als nadeel, net hoe je het bekijkt) dat één persoon in de trapeze staat. Geen zwaarden. Ook oudere boten komen in wedstrijden nog goed mee. Vrij robuuste boot. Minder geschikt voor twee zware kerels. Strikte eenheidsklasse. Het is een actieve klasse met internationale wedstrijden.
Hobie 16: Erkende World Sailing klasse. Bewezen boot voor brandingzeilen. Kan meer wind hebben dan het wedstrijdcomité of de bemanning. Geen zwaarden (zgn. asymmetrische rompen). Dubbele trapeze. Droge boot. Kan tot windkracht drie ook alleen gevaren worden. Vaak gevaren door gemengde teams.
Formule 18: (o.a. Hobie Tiger, Wildcat, Nacra Infusion, C2, Cirrus, Mattia) Erkende formule klasse van verschillende merken met gennaker. Lange tijd dé wedstrijdklasse van het moment. Met oudere boten is het door de voortschrijdende ontwikkelingen vaak moeilijk om in de wedstrijden nog voorin mee te komen. Wel gemakkelijk te varen maar met spi en door zwaarden op zee minder geschikt voor de beginner. Relatief duur en kwetsbaar.
Formule 20: (o.a. Nacra, Hobie Fox, Ventilo) Erkende klasse. Alles een maatje groter dan Formule 18. Ook qua prijs. Zie verder Formule 18. Uitgevoerd met carbon mast. Niet echt meer iets voor man en vrouw om samen voor het eerst even mee te gaan catamaranzeilen.
Lees ook: KNGU Broekjesregels Uitgelegd
A-Cat: (Diverse bouwers, zelfbouw) Eénmanscat. Erkende klasse. Super licht (v.a. 70 kg) en vooruitstrevende formule klasse.
Tornado: (Diverse bouwers) Erkende (voormalig olympische) klasse. Zie Formule 20. Voor twee veeleisende sleutelaars. Met een breedte van + 3.05 m moet de boot zonder speciale trailer bij transport uit elkaar. Zowel zonder als met spinaker uitgevoerd (Tornado Sport). Dat laatste was de Olympische catamaran en kende daardoor veel (materiaal)ontwikkeling.
Formule 16 HP: (Diverse bouwers) Een lichtgewicht klasse (100 kg of 95 kg wanneer solo) met veel (zelf)ontwikkeling. De klasse is gebouwd rondom de Taipan 4.9 en Bim 16. Stealth marine heeft in 2001 een nieuw onwerp gemaakt volledig volgens de regels van de Formula 16 HP klasse. Swell marine Spitfire (Yves Loday) is geen F16 onder deze regels maar wordt permanent gedispenseerd. De ratings van deze boten zijn gelijk aan de Formule 18 (Texel en World Sailing). De klasse concentreert zich nu nog op de VS maar vanaf 2002 ook steeds meer naar Europa gekomen. De naam van de klasse staat voluit voor Formule 16 High Performance.
Nacra 17: Na een heuse opstand in catamaranland na het afvoeren van de tornado als Olympische klasse, won Nacra met deze boot het test event in Santander en is de catamaran weer Olympisch. Een f18 maar dan één voet korter. Voor de volgende Olympische Spelen (verplicht) uitgevoerd als foiling cat om de kijkcijfers gunstig te beïnvloeden.
Daarnaast zijn er nog diverse andere klassen, zoals de Hobie Wave, Hobie 14, Hobie 18, Nacra 450, Nacra 500, Nacra 570, Prindle 15 en Dart 15/Spark. De keuze voor een bepaalde klasse hangt af van verschillende factoren, zoals het budget, de ervaring van de zeiler(s) en de persoonlijke voorkeur.
De Opkomst van Foiling Catamarans
Een van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van productiecatamarans betreft het foiling ontwerp. Door middel van speciaal gevormde zwaarden (en roeren) komen de rompen geheel uit het water, waardoor de weerstand (extreem) afneemt en de snelheden dus omhoog gaan. De Nacra 17 is hier een voorbeeld van, die voor de Olympische Spelen verplicht als foiling cat wordt uitgevoerd om de kijkcijfers gunstig te beïnvloeden.
Aanschaf van een Catamaran: Waar Let Je Op?
De aankoop van een catamaran is een belangrijke beslissing. Het is belangrijk om goed na te denken over het type catamaran dat je wilt, je budget en je ervaring. Er zijn verschillende mogelijkheden om een catamaran aan te schaffen:
- Particulier: Een catamaran kopen van een particulier kan voordeliger zijn, maar het is belangrijk om de boot goed te inspecteren en te controleren of alles in orde is.
- Dealer: Een catamaran kopen bij een dealer biedt meer zekerheid, omdat je vaak garantie hebt en de dealer de boot kan onderhouden.
- Buitenland: Een catamaran importeren uit het buitenland kan aantrekkelijk zijn, maar houd rekening met extra kosten, zoals transport en invoerrechten.
Het is ook belangrijk om te overwegen of je een nieuwe of een tweedehands catamaran wilt kopen. Een tweedehands catamaran kan een goede optie zijn als je een beperkt budget hebt, maar het is belangrijk om de boot goed te laten keuren voordat je hem koopt.
Kosten van Catamaran Zeilen
Naast de aanschaf van de catamaran zijn er ook andere kosten verbonden aan het zeilen, zoals:
- Verzekering: Een verzekering is verplicht voor de meeste catamarans.
- Ligplaats: Een ligplaats in een haven kan duur zijn, vooral in populaire gebieden.
- Stalling: In de winter moet de catamaran gestald worden, wat ook kosten met zich meebrengt.
- Onderhoud: Regelmatig onderhoud is essentieel om de catamaran in goede staat te houden.
De kosten van catamaran zeilen kunnen variëren, afhankelijk van het type catamaran, de locatie en de mate waarin je de boot gebruikt. Het is belangrijk om een realistisch budget op te stellen voordat je begint met catamaran zeilen.