De voetbalwereld staat nooit stil, en de regels blijven evolueren om het spel eerlijker en aantrekkelijker te maken. Vanaf het seizoen 2025/26 zijn er belangrijke veranderingen in de penaltyregels die door de IFAB zijn vastgesteld en door de KNVB worden toegepast. Deze aanpassingen zijn bedoeld om meer gelijkheid, duidelijkheid en eerlijkheid te creëren.
Achtergrond van de Penalty
Een penalty, ook wel strafschop, penantie, pingel of elfmeter genoemd, is een van de meest invloedrijke strafmaatregelen in het voetbal. Het is een directe kans om te scoren vanaf 11 meter, zonder verdedigers tussen de speler en het doel, behalve de doelman. Een penalty wordt toegekend wanneer een speler van de verdedigende ploeg een overtreding begaat binnen het eigen strafschopgebied.
Wanneer wordt een Penalty Toegekend?
Een penalty wordt gegeven als een verdediger binnen zijn eigen strafschopgebied een overtreding maakt. Enkele voorbeelden van situaties die tot een penalty kunnen leiden:
- Fysiek contact: Duwen, trekken, of een tackle die de tegenstander in plaats van de bal raakt.
- Hands: Wanneer een speler de bal met hand of arm raakt in een onnatuurlijke positie. Zelfs onopzettelijke handsballen, vooral wanneer ze een doelkans blokkeren, kunnen tot een penalty leiden.
- Vasthouden of trekken: Bij vrije trappen of corners zie je vaak dat spelers elkaar vasthouden of naar de grond trekken.
- Onzorgvuldig spel: Als een verdediger te laat komt met een tackle of gevaarlijk speelt.
Wanneer wordt een Penalty Niet Toegekend?
Niet elke overtreding binnen het strafschopgebied leidt tot een penalty. Voorbeelden van situaties waarin de scheidsrechter geen penalty geeft:
- Licht contact: Als er minimaal contact is dat het spel niet beïnvloedt.
- Buitenspel: Als een speler buitenspel staat en betrokken raakt bij het spel, wordt het spel direct gestopt voor buitenspel, ongeacht eventuele overtredingen die daarna plaatsvinden.
- Schwalbe: Als een speler probeert een penalty te versieren door een ‘schwalbe’ te maken, kan hij een gele kaart krijgen in plaats van een strafschop.
De Rol van de VAR
Sinds de komst van de VAR (Video Assistant Referee) is het beoordelen van penalty’s nauwkeuriger en zorgvuldiger geworden. De VAR grijpt alleen in bij duidelijke fouten van de scheidsrechter - bij twijfel kan de scheidsrechter de VAR ook raadplegen. Wanneer de VAR een duidelijke fout constateert, wordt de scheidsrechter geadviseerd om zijn beslissing te herzien. Hij kan dan zelf de beelden bekijken bij de zijlijn en zijn oordeel aanpassen.
Lees ook: KNVB regels bij gelijke stand uitgelegd.
IFAB: De Hoeder van de Voetbalregels
De International Football Association Board (IFAB) bepaalt en beheert wereldwijd de spelregels in het voetbal. Deze organisatie, opgericht in 1886 en bestaande uit vier Britse bonden en de FIFA, komt jaarlijks bijeen om mogelijke regelwijzigingen te bespreken die het spel eerlijker en moderner maken.
Nieuwe Regels Vanaf Seizoen 2025/26
Vanaf het seizoen 2025/26 gelden de volgende nieuwe regels:
- Positie van de bal: De bal moet exact op de stip liggen. Het verplaatsen van de bal, zelfs een paar centimeter, is niet toegestaan.
- Gedrag van de doelman: De keeper moet tijdens het moment van schot minstens één voet óp of bóven de doellijn hebben.
- Positie van de assistent-scheidsrechter: De positie van de assistent-scheidsrechter is nu strikt bepaald.
- Toelichting bij VAR-besluit: Scheidsrechters zijn verplicht om na een VAR-besluit over een penalty een korte toelichting te geven aan beide aanvoerders.
- Penalty die twee keer geraakt wordt: Een penalty die per ongeluk twee keer wordt geraakt door de nemer, moet worden overgenomen. Eerder moest zo'n strafschop worden afgekeurd door de scheidsrechter.
Inlopen bij Penalty's
Spelers die te vroeg inlopen mogen daar geen profijt van hebben. Een aanvallende speler die te vroeg inloopt kan bij een doelpunt van een teamgenoot een vrije trap tegen krijgen. De goal telt dan niet. Bij een speler van de verdedigende partij die te vroeg inloopt zal een gemiste strafschop over moeten worden genomen.
Doel van de Nieuwe Regels
De nieuwe regels zijn bedoeld om:
- De eerlijke kansen tussen keeper en nemer te herstellen.
- Tijdrekken te beperken, met name bij herpositioneren van bal of keeper.
- Frustratie en verwarring bij spelers en supporters te verminderen door verplichte duidelijkheid bij VAR-besluiten.
- Meer gelijkheid, duidelijkheid en eerlijkheid binnen het spel te creëren.
Impact op Spelers
Voor keepers betekent dit minder speelruimte; voor nemers meer verantwoordelijkheid. Het is essentieel dat spelers, trainers en scheidsrechters zich verdiepen in de penalty regels KNVB zodat er geen misverstanden ontstaan.
Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit
Strafschoppen bij Gelijkspel
Tijdens knock-outwedstrijden worden penalty’s ook toegepast om een gelijkspel na 90 minuten (plus eventuele verlenging) alsnog te beslissen. De KNVB beker kent specifieke regels omtrent strafschoppen om een beslissing te forceren bij een gelijkspel. Deze regels zijn in de loop der jaren geëvolueerd.
Geschiedenis van Strafschoppen bij Gelijkspel
De behoefte aan een duidelijke regeling voor wedstrijden die in een gelijkspel eindigen, is niet nieuw. Al in de beginjaren van de KNVB beker worstelde men met de vraag hoe een winnaar te bepalen.
Vroege Voorbeelden en Incidenten
In 1920 organiseerde Sittardia een wedstrijd tegen RFC, die bij gelijkspel volgens het reglement werd beslist met strafschoppen. Het bleef 0-0, waarna het bestuur van Sittardia besloot om de wedstrijd te verlengen. Een toernooi in het Brabantse Mill in 1924 illustreerde de noodzaak van uniforme regels, waar de ene wedstrijd na een gelijkspel werd beslist door strafschoppen en de andere door loting. Op 15 september 1968 leidde scheidsrechter Sjef Dorpmans een strafschoppenserie na de bekerwedstrijd NOAD - GVAV. Echter, een reglementenkenner wees op de onjuistheid, waarna de scheidsrechter de spelers, die al onder de douche stonden, terugriep.
De Eerste Strafschoppenserie in een Finale
De eerste KNVB bekerfinale die door strafschoppen werd beslist, was in 1948 tussen Wageningen en DWV. Wageningen won nadat hun keeper Van Elst twee strafschoppen stopte.
Reglementaire Vastlegging
De strafschoppenserie bij bekerwedstrijden werd reglementair vastgelegd in aanloop naar de speelronde van 1 januari 1959. Hierin werd bepaald dat bij een gelijke stand na de reguliere speeltijd een verlenging van maximaal 4 keer 7,5 minuut zou volgen.
Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel
Evolutie van de Strafschoppenregels
De regels rondom strafschoppen hebben verschillende aanpassingen ondergaan om eerlijkheid en duidelijkheid te waarborgen.
Om-en-om Principe
De verplichting om de strafschoppen om-en-om te nemen, werd pas in 1968 ingevoerd. Deze regel werd later, vanaf het seizoen 2019/’20, opnieuw ingevoerd na een periode waarin een ander systeem werd gehanteerd.
Europese Regelgeving
In de zomer van 1970 volgde Europese regelgeving die bepaalde dat internationale voetbalwedstrijden niet langer door het opgooien van een muntstukje beslist mochten worden.
Huidige Regels voor Strafschoppen in de KNVB Beker
Sinds het seizoen 2019/’20 zijn de regels voor strafschoppen in de KNVB beker als volgt:
Algemene Procedure
Wanneer een bekerwedstrijd in een gelijkspel eindigt, volgt er direct een strafschoppenserie. Er vindt geen verlenging plaats, met uitzondering van de Landelijke Beker Vrouwen, waar wel eerst verlenging wordt gespeeld. De strafschoppen worden om-en-om genomen. Team A begint, waarna team B een strafschop neemt, en dit wordt afgewisseld.
Verantwoordelijkheid en Aansprakelijkheid
De thuis-, uit- en de eventueel derde organiserende vereniging zijn allemaal verantwoordelijk voor de nakoming van de richtlijnen. Bij het niet nakomen van de richtlijnen kunnen ze verantwoordelijk worden gesteld. De organiserende vereniging is verantwoordelijk voor het toezien op en het handhaven van de ordemaatregelen. Bij wedstrijden op neutraal terrein moeten zowel de organiserende vereniging als de twee verenigingen die de wedstrijd spelen een wedstrijdcoördinator aanwijzen. De KNVB is niet aansprakelijk voor eventuele schade of nadelige gevolgen. Elke amateurvereniging dient een eigen aansprakelijkheidsverzekering te hebben. Alleen als bij een claim blijkt dat een vereniging geen eigen aansprakelijkheidsverzekering heeft, kan een beroep worden gedaan op de aansprakelijkheidsverzekering van de KNVB.
Regels Tijdens de Nacompetitie
Tijdens de nacompetitie gelden dezelfde regels als tijdens de reguliere competitie, met enkele aanvullingen en verduidelijkingen.
Senioren Categorie A
De wedstrijd duurt 2x45 minuten. Bij beslissingswedstrijden en bij wedstrijden in de nacompetitie die uit enkele wedstrijden bestaan, moet er na afloop een winnaar zijn. Bij een gelijkspel wordt met 2 x 15 minuten verlengd. Is het na de verlenging nog steeds gelijk, volgt een strafschoppenserie. De strafschoppen worden om en om genomen. Teams mogen 5 keer wisselen tijdens maximaal 3 wisselmomenten. Wisselen in de rust wordt niet geteld als wisselmoment. Een speler die is gewisseld, mag niet meer aan de wedstrijd deelnemen. Bij een verlenging mag elk team één extra speler wisselen, ook als het maximum van 5 al is bereikt. Bij een verlenging krijgt elk team één extra wisselmoment. Naast het extra wisselmoment mag ook voor aanvang van de verlenging en in de rust van de verlenging worden gewisseld. Dit telt dus niet mee als wisselmoment. Als een team tijdens de wedstrijd het maximum van vijf wissels en/of drie wisselmomenten niet heeft gebruikt, mogen die gebruikt worden tijdens de verlenging.
Jeugd Categorie A (divisies en hoofdklasse)
Hier gelden dezelfde regels als bij de senioren categorie A. Er is een uitzondering: bij de jeugd wordt er niet verlengd. Als een wedstrijd in een gelijkspel eindigt, volgt meteen een strafschoppenserie. De eindstrijd bestaat uit een districtsfinale. Als bij de senioren mannen categorie A deze wedstrijd na negentig minuten gelijk geëindigd volgt er een verlenging van de wedstrijd met 2x15 minuten. Bij verlenging is het mogelijk één extra speler te wisselen.
De Alvarez-regel
In maart 2025 staat er een Madrileense derby op het programma in de Champions League. Real Madrid speelt eerst thuis tegen rivaal Atletico. Real wint met 2-1. In de return is Atletico met 1-0 te sterk. Penalty's moeten de beslissing brengen. Wie gaat door naar de volgende ronde?
Dan ontstaat er een discussie. De VAR, die met alles meekijkt, ziet dat Alvarez bij zijn rake penalty de bal twee keer heeft geraakt. Bij zijn aanloop glijdt de Argentijn namelijk uit, waardoor hij met zijn linkervoet de bal eerst licht zou hebben aangeraakt voor zijn trap met rechts.
Het doelpunt van Atletico wordt hierdoor afgekeurd. Later schiet Antonio Rüdiger Real naar de volgende ronde. Atletico dient een klacht in over de gang van zaken. Als Alvarez de bal heeft aangeraakt, want daar is niet iedereen het over eens, is dit dan een gepaste maatregel?
De regel is ooit bedacht om te voorkomen dat spelers een penalty bewust twee keer raken. In het geval van Alvarez is duidelijk dat hij volledig onbewust twee keer contact maakt met de bal. Het klopt dat keepers hier last van kunnen hebben, waardoor het overnemen de juiste oplossing lijkt.
Strafschoppenserie: Meer Dan een Loterij
De kans om een kampioenstitel binnen te slepen, zonder minimaal één keer een serie penalty’s te moeten nemen lijkt inmiddels flink te zijn afgenomen. Zo werd het laatste wereldkampioenschap door Argentinië gewonnen na strafschoppen tegen Frankrijk, nadat het in een eerder stadium al van Oranje had gewonnen na een penaltyreeks in de kwartfinale. In Nederland én Engeland worden strafschoppenseries afgedaan als ‘loterijen’, waarschijnlijk als balsem voor onze collectieve ziel. Beide landen zijn namelijk aantoonbaar slecht in het nemen van strafschoppen. Ter vergelijking: de Duitsers scoren 86%, de Tsjechen (alleen tijdens EK’s) zelfs 100% van de strafschoppen. Simpel gezegd: als er vijf strafschoppen genomen moeten worden, scoren de Duitsers en Tsjechen er vijf uit vijf penalty’s, maar in ieder geval vier uit vijf. Bij Engeland en Nederland moet je hópen op vier uit vijf gescoorde penalty’s, drie uit vijf is waarschijnlijker.
Een wedstrijd beslissen door een stro-rietje te trekken of een muntje op te gooien werd rond 1970 niet meer in overeenstemming geacht met de beginselen van sportiviteit. Er moest een andere oplossing gevonden worden. Als er na vijf pogingen nog steeds geen winnaar bekend kon worden gemaakt, namen beide teams afwisselend strafschoppen totdat er een winnaar was. Dit is de manier waarop schietpartijen nog steeds plaatsvinden. Aanpassingen als de ABBA-methode, dat het ogenschijnlijke voordeel van het beginnende team zou moeten compenseren, waren later een kort leven beschoren.
Sinds 1970 is de strafschoppenserie een integraal onderdeel van het internationale voetbal geworden. Om de pijn te verzachten noemen we het collectief, als een vorm van groepsdenken, een loterij. Dat is onjuist. Het is een strijd tussen twee teams waarbij techniek, vaardigheden, strategie én stressbestendigheid een rol spelen.
tags: #beslissing #wedstrijd #strafschoppen #regels