AZ, een club met een rijke historie, heeft zich door de jaren heen meermaals laten gelden in de KNVB Beker. Van glorieuze overwinningen tot bittere nederlagen, de Alkmaarders hebben het allemaal meegemaakt. Dit artikel duikt in de historie van AZ in de KNVB Beker, belicht de hoogtepunten en analyseert de recente prestaties.
De Vroege Jaren: Eerste Successen Onder de Naam AZ'67
De wortels van AZ liggen in 1954, toen de voetbalclub Alkmaar ’54 het levenslicht zag. Dit team speelde thuis tegen Venlo het eerste profduel van Nederland. Omdat Alkmaar '54 en FC Zaanstreek in 1967 gezamenlijk meer toekomst zagen in het betaalde voetbal, fuseerden de twee profclubs dat jaar tot AZ'67.
De Eerste Bekerwinst in 1978
Het paasweekend van 1978 was er een om nooit te vergeten voor de supporters van AZ. Onder de naam AZ'67 speelde de club voor de eerste keer in haar historie de finale van de KNVB Beker. In een memorabele wedstrijd werd Ajax met 1-0 verslagen, waarmee AZ haar eerste bekerwinst behaalde. AZ'67 poseert met de zojuist veroverde KNVB Beker.
De Gloriejaren van de Jaren '80: Een Dubbel en Meer
Begin jaren tachtig beleefde AZ een ware gouden periode. In 1981 was AZ wederom te sterk voor Ajax in de finale. Dit keer werd er met 1-3 gewonnen in Amsterdam. De Alkmaarders beleefden onder coach Georg Kessler een droomseizoen. Naast de beker won AZ ook het landskampioenschap. Een jaar later werd opnieuw de beker veroverd in de finale. Ditmaal werd FC Utrecht verslagen. De finale werd over twee wedstrijden gespeeld. De heenwedstrijd eindigde in een kleine nederlaag (0-1), maar de return werd overtuigend gewonnen met 5-1. Deze overwinning is nog steeds de grootste overwinning ooit in een KNVB Bekerfinale.
1981 is het jaar van AZ’67. De Alkmaarders worden met een straatlengte voorsprong kampioen, spelen de finale van de UEFA Cup en bereiken de eindstrijd van de KNVB Beker. In de bekerfinale is AZ echter oppermachtig en krijgt daarmee het publiek in Amsterdam, grotendeels op de hand van Ajax, stil. De eerste treffer is direct om in te lijst. Kristen Nygaard geeft voor waarna Pier Tol de bal vanuit de lucht in één keer op de slof neemt. Doelman Piet Schrijvers is kansloos: 0-1.
Lees ook: De Weg naar de Top
Pas in de tweede helft krijgt Ajax meer grip op de wedstrijd, met de zeventienjarige invaller Gerald Vanenburg als architect. Het is dan ook geen toeval dat het jonge talent de gelijkmaker aantekent. Vanenburg krijgt de bal bij toeval voor de voeten, begint aan een dribbel en haalt hard uit. De stand is weer gelijk. Tijd om door te drukken hebben de Amsterdammers niet. Iets meer dan vijf minuten later staat de ploeg alweer op achterstand. Ronald Spelbos krijgt de bal na een geblokt schot met geluk mee en verschalkt vervolgens met een magnifieke stift Schrijvers: 1-2.
Nygaard beslist uiteindelijk de finale. Na een aanval over meerdere schijven krijgt hij de bal aan linkerkant van het veld aangespeeld. De aanvaller twijfelt niet en schiet de bal hard in de verre hoek. De wedstrijd is daarmee gespeeld en de landskampioen strooit nog wat zout in de Amsterdamse wonden door regelmatig tergend langzaam de bal rond te spelen. Even later toont AZ voor de tweede keer in de historie de KNVB Beker. Het successeizoen is compleet.
Statistieken Ajax - AZ’67 1-3 (0-1). 23. Tol 0-1, 52. Vanenburg 1-1, 58. Spelbos 1-2, 73. Nygaard 1-3.
De Weg Terug naar de Top: Bekerwinst in 2013
Na een lange periode van droogte bereikte AZ in de volgende eeuw weer eens de finale van het toernooi. Met een 100%-score in bekerfinales, trof AZ Ajax in De Kuip in de eindstrijd om de Dennenappel van 2007. De stand na negentig minuten voetballen was 1-1. Moussa Dembélé en Klaas-Jan Huntelaar waren verantwoordelijk voor de goals. In de verlenging werd niet meer gescoord.
Pas in 2013 kreeg AZ opnieuw de kans om de prijs te pakken. Dit lukte door PSV met 2-1 te verslaan. Kort na elkaar scoorden Adam Maher en Jozy Altidore. Deze overwinning betekende een einde aan 31 jaar wachten op een nieuwe prijs.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Recente Jaren: Halve Finales en Verloren Finales
Na de bekerwinst van 2013 kende AZ wisselend succes in het bekertoernooi. Na twee keer verlies in de halve finales van 2014 en 2016 behaalde AZ twee keer achter elkaar de finale in 2017 en 2018. Eerst bleek Vitesse te sterk met 0-2, terwijl het jaar daarna Feyenoord er met de beker vandoor ging.
AZ stond voor het laatst in de KNVB Bekerfinale van 2017/18. In De Kuip nam de ploeg uit Alkmaar het op tegen Feyenoord, maar kwam het nooit echt in de wedstrijd. Ondanks een sterke openingsfase van AZ, was het Feyenoord dat de beker pakte met een 3-0 overwinning. Hierdoor stapte AZ voor het tweede seizoen op rij als verliezer van het veld stapte in de bekerfinale. Een jaar eerder, in 2016/17, stond AZ ook in de finale, maar ging het met 0-2 onderuit tegen Vitesse. Sindsdien haalde AZ de finale niet meer. Dit seizoen krijgt de ploeg een nieuwe kans om die droogte te doorbreken, als het de halve finale tegen Heracles Almelo weet te winnen.
Hoewel AZ de afgelopen tien jaar regelmatig ver kwam in het bekertoernooi, bleef een nieuwe bekerwinst uit. In vier van de laatste zes seizoenen bereikte AZ minimaal de halve finale, maar steeds zonder succes. De club wist vaak sterk aan het bekertoernooi te beginnen, maar struikelde als het er echt om ging. Vooral tegen topclubs ging het mis. In 2022 en 2021 werd AZ uitgeschakeld door Ajax, in 2023 was FC Utrecht te sterk, en in 2019 verloor AZ na strafschoppen van Willem II in de halve finale.
De Impact van een Slechte Voorbereiding op de Finale
Zes wedstrijden op rij niet winnen voorafgaand aan de bekerfinale. Nog nooit presteerde een bekerfinalist dit, tot AZ deze negatieve primeur op 13 april realiseerde tegen Heracles. Opnieuw niet gewonnen, zelfs verloren. Na Feyenoord, RKC, N.E.C., Ajax en Heerenveen is dit wedstrijd zes in Nederland zonder drie punten.
En winnen daar draait het om als AZ met Go Ahead Eagles de degens gaat kruizen. Want tweemaal kwam het voor dat een team met vijf wedstrijden zonder winst afreisde naar de Kuip. Roda JC deed dat in 1992, N.E.C. in 1983.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Drie keer kwam het voor dat een ploeg met vier duels zonder winst speelde om de Dennenappel. Roda JC in 1976, PEC Zwolle in 2015 en ADO Den Haag in 1975. Met recht valt de huidige vorm van AZ dus historisch slecht te noemen.
En met een slechte reeks afreizen naar De Kuip resulteert dan ook bijna nooit in de bekerwinst. De vijf hierboven genoemde voorbeelden vielen namelijk als volgt uit.
Rusnák houdt PEC van tweede winst af Het meest recent is de bekerfinale van 2015. Het PEC Zwolle van Ron Jans probeert voor het tweede jaar op rij de Dennenappel naar de hoofdstad van Overijssel te halen. Na de historische 5-1 tegen Ajax moet nu Groningen aan de zegekar worden gebonden.
Een zenuwachtige eerste helft zonder echte kansen maar vervolgens speelt Groningen na rust de schroom van zich af. Albert Rusnák kroont zich in deze helft tot icoon in Groningen en omstreken. Net als tegen PSV, Heracles en Ajax in de weken ervoor wint PEC Zwolle niet. Wat dat betreft is de enige troost die PEC kan halen dat het een week na de bekerfinale wel van Groningen wint en de club op een knappe plek zes eindigt in de Eredivisie.
Genoeg voor een plek in Europa is het niet. In de play-offs om een plek in de voorronde van de Europa League koppelt het lot PEC aan Vitesse, dat in Zwolle wint en in het Gelredome de stand op 1-1 houdt.
Kansloos in schoppartij Adrie Koster heeft zijn manschappen bij Roda JC op scherp gezet. Op weg naar de finale op 10 mei in 1992 zijn de Limburgers van plek zes naar plek negen afgedaald door twee gelijke spelen en nederlagen tegen Sparta (4-0), Ajax (0-3) en FC Den Haag (5-3). Tegen Feyenoord in De Kuip moet er dus een tandje bij.
Het lijkt alsof de spelers met scheermesjes in de sokken spelen. Zo schopt Bert Verhagen na luttele minuten cultspits József Kiprich de achillespees bijna van zijn been af en staat het aantal gele kaarten na twintig minuten op vijf. En dan is leidsman Mario van den Ende nog mild.
John de Wolf kopt Feyenoord voor rust op voorsprong en verdubbelt Gaston Taument na 43 minuten de score. Kiprich maakt na 53 minuten aan alle onzekerheid een einde: 3-0. Roda blijkt een spil in het door Feyenoord-trainer Wim Jansen gecreëerde web.
Degradant alsnog Europa in Niet alleen de kwart- en halve finale van de beker in 1983 gaan over twee wedstrijden, ook bij de finale is dat het geval. N.E.C. rekent in de halve finale nog via strafschoppen af met Haarlem, Ajax verschalkt PSV door een eigen goal van Ernie Brandts in de laatste seconden.
In Nijmegen zijn er op weg naar de finale hele andere kopzorgen. Met nog vijf duels te gaan staat de club net op plaats zestien en dus is handhaving allesbehalve zeker. Dat na zeven jaar Eredivisie-voetbal voor het elftal van Pim van de Meent. Het hoofd van steunpilaren Sije Visser en Frans Janssen lijkt er in de finale dan ook niet helemaal bij.
Het Amsterdamse elftal van Aad de Mos met Marco van Basten, Wim Kieft, Sören Lerby en Frank Rijkaard wint de eerste finale met 3-1, waardoor de return eigenlijk al nergens meer over gaat. Omdat N.E.C. drie van zijn laatste vijf duels in de Eredivisie verliest gaat de club als gedegradeerde ploeg toe naar het tweede duel, dat Ajax opnieuw met 3-1 wint. Zo gaat N.E.C. als club in de Eerste Divisie de Europa Cup in, waarin FC Barcelona niet verrassend te sterk is.
Verlenging tegen topfavoriet In 1976 is er in Nederland geen club zo goed als PSV. De ploeg van Kees Rijvers is begin april - als de bekerfinale op de planning staat - nog in de race voor de treble. In de competitie is de ploeg in tweestrijd met Feyenoord, in de Europacup 1 staat de ploeg in de halve finale tegen Saint-Étienne en FC Eindhoven is in de halve finale nog met 8-1 verslagen.
Dat het Roda JC van Bert Jacobs met enige angst in de broek afreist voor het treffen, valt goed te begrijpen. Van NAC wordt verloren en tegen Ajax, Sparta en De Graafschap speelt de ploeg gelijk. De middenmoter hanteert een bepaalde tactiek om topschutter Willy van der Kuijlen af te stoppen: proberen fysiek zoveel mogelijk pijn te doen en als het even kan uithalen.
Dat werkt. Langer dan van tevoren gedacht, houdt Roda het uit in in de ring. Tot minuut 98, wanneer Van der Kuijlen in deze vechtwedstrijd Ralf Edström bereikt, en hij de genadeklap uitdeelt. Voor de Eindhovenaren de derde Dennenappel in de clubgeschiedenis.
Den Haag flikt het Een seizoen eerder, in 1975, slaagt FC Den Haag er als enige club in om ondanks een negatieve reeks de prijzenkast uit te breiden. En hoe. De hele weg naar de finale toe is al genoeg voer voor een goed sportboek. Met twee keer een winnende penaltyreeks en twee een-nulletjes op weg naar de finale.
Tel daarbij op dat ADO met een gelijkspel en drie nederlagen op weg is naar de finale, plus dat sterspeler Tscheu la Ling in de laatste wedstrijd een rel veroorzaakt door zich ziek te melden, terwijl hij een dag daarvoor met open dak in een cabriolet wordt gesignaleerd.
Dat succes komt ondanks de rel als underdog tegen FC Twente, dat als vierde eindigt en de finale van de UEFA Cup haalt. De stunt wordt gerealiseerd in de 67e minuut, wanneer Henk van Leeuwen een rebound van een schot van Aad Mansveld binnenknalt. Weer 1-0, maar wat zou het. Een van de grootste stunts in de beker is gerealiseerd.
Als het AZ van Maarten Martens zich ergens aan vast moet houden dan is het aan het succesverhaal van de Joegoslavische toptrainer Vujadin Boskov. Want in vier van de vijf gevallen dat clubs met een slechte reeks naar de bekerfinale ging, was een verlies het resultaat.
AZ in Europees Perspectief: UEFA Youth League
In het seizoen 2022-2023 wist AZ als eerste Nederlandse club óóit de UEFA Youth League te winnen. Hiermee werd een fantastische campagne bekroond met de ultieme prijs voor jeugdteams. Ook betekende dit de eerste Europese titel voor AZ in de clubgeschiedenis. In de finale op 24 april 2023 werd Hajduk Split in het Stade de Geneve met maar liefst 5-0 verslagen. Namens AZ waren Jayden Addai, Ernest Poku (2x) en Mexx Meerdink (2x) trefzeker. Op weg naar de finale werd onder andere Eintracht Frankfurt op het AFAS Trainingscomplex met 5-0 verslagen. Uit bij FC Barcelona werd met maar liefst 0-3 gewonnen, door onder meer een wereldgoal van Kees Smit vanaf de middenlijn.
De Basis van het Succes: Van Alkmaar '54 tot een Stabiele Eredivisieclub
De wortels van AZ liggen in 1954, toen de voetbalclub Alkmaar ’54 het levenslicht zag. Dit team speelde thuis tegen Venlo het eerste profduel van Nederland. Omdat Alkmaar '54 en FC Zaanstreek in 1967 gezamenlijk meer toekomst zagen in het betaalde voetbal, fuseerden de twee profclubs dat jaar tot AZ'67.
In 1972 zorgden de broers Klaas en Cees Molenaar voor de redding. De miljonairs speelden ooit zelf voor KFC (voorloper van FC Zaanstreek) en hadden in korte tijd een florerend bedrijf in huishoudelijke artikelen uit de grond gestampt: Wastora. De financiële injecties van de Molenaars waren de aanzet tot een succesvolle periode, die eind jaren zeventig definitief gestalte kreeg. Daarvoor waren de spelers binnengedruppeld die AZ op de kaart zouden zetten. Kees Kist en Kristen Nygaard als eersten in respectievelijk 1972 en 1973, in de jaren daarop kwamen onder anderen Ronald Spelbos, Hugo Hovenkamp, Peter Arntz, Johnny Metgod, Jan Peters, Pier Tol, Eddy Treijtel, Bert van Marwijk, Willem van Hanegem en de Oostenrijkse spits Kurt Welzl.
Na de bekerwinst van 1978 veroverde AZ in 1981 de dubbel en een jaar later opnieuw de KNVB beker. Het seizoen 1980-1981 was toch al het meest succesvolle. Nadat AZ in de jaargang 1977-1978 Europees had gedebuteerd en in de tweede ronde van het UEFA Cup-toernooi was uitgeschakeld (na penalty's) door Barcelona, bereikte de club in 1981 de finale.
In de eindstrijd was het Ipswich Town van Frans Thijssen, Arnold Mühren en manager Bobby Robson te sterk. In Engeland verloor AZ met 3-0, zodat de 4-2 zege in het Olympisch Stadion (de Alkmaarderhout was te klein bevonden) niet genoeg was.
AZ zou op Europees niveau nog twee keer tot de tweede ronde reiken, maar in 1982 verloor het van Liverpool (EC I, 2-2 en 2-3). Ook in de Eerste Divisie speelde de club geen voorname rol, totdat zakenman Dirk Scheringa voorzitter werd.
Daarna kwamen de magere jaren. Cees Molenaar overleed in 1979 en zes jaar later trok ook Klaas (hij stierf in 1996) zich terug.
Vanaf het jaar 2002 zat de Alkmaarse club weer in de lift. De welbespraakte Co Adriaanse kwam in november 2002 naar AZ, nadat Henk van Stee de club had verlaten. Adriaanse kwam zijn belofte na, want hij smeedde een hecht collectief dat hoge ogen gooide in de eredivisie. Een seizoen later reikte AZ tot de halve finale in de UEFA Cup. Onder meer AJ Auxerre, Glasgow Rangers, Sjachtar Donetsk en Villarreal moesten geloven aan de Alkmaarse dadendrang, voordat Sporting Lissabon in de halve finale in een bloedstollende confrontatie te sterk was. In Lissabon verloor AZ met 2-1, thuis leek AZ lange tijd op rozen te zitten tot in de slotfase van de verlenging de Portugezen 3-2 maakten en op doelsaldo naar de finale gingen. Alkmaar was in tranen. In de competitie behaalde AZ een fantastische derde plaats.
Adriaanse vertrok in de zomer van 2005 naar FC Porto. Louis van Gaal, onder andere voormalig trainer van Ajax, FC Barcelona en het Nederlands elftal, volgde hem op. In dit jaar werd tijdens de bouw ook het hoogste punt van het nieuwe stadion bereikt. In het seizoen 2006-2007 verkaste AZ naar het huidige AFAS Stadion aan de rand van Alkmaar. Tijdens het eerste seizoen in het nieuwe onderkomen bereikte AZ de kwartfinale van het UEFA Cup-toernooi, waarin Werder Bremen te sterk was (0-0, 1-4), de finale van de KNVB beker (verlies na strafschoppen) en miste het op een haar na de landstitel doordat op de slotdag van de competitie het duel met Excelsior met 3-2 werd verloren.
Na de landstitel in 1981 werd AZ in 2009 opnieuw de beste club van Nederland. In het bekertoernooi bereikte de ploeg van Louis van Gaal de kwartfinale. AZ-spits Mounir El Hamdaoui werd met 23 doelpunten topscorer van Nederland. Na de behaalde landstitel vertrok Van Gaal naar Bayern München. In zijn eerste officiële wedstrijd als trainer van AZ won Koeman direct de Johan Cruijff Schaal.
Eind oktober 2009 trad voorzitter Dirk Scheringa af. Juist in het jaar dat zijn club meedeed op het hoogste Europese niveau, de Champions League, moest hij zich door het faillissement van DSB Bank noodgedwongen terugtrekken bij zijn club.
Nadat in de zomer van 2010 Directeur Voetbalzaken Marcel Brands naar PSV vertrok en Dick Advocaat bondscoach van Rusland werd, kwamen Earnest Stewart en trainer Gertjan Verbeek naar Alkmaar. Op 12 augustus 2010 presenteerde AZ het Leusdense AFAS Software als nieuwe hoofdsponsor. AFAS tekende een vijf jarig contract voor de naam op het stadion en een driejarig contract voor de naam op het shirt.
Met een uitgedunde selectie - onder meer Mounir El Hamdaoui, Moussa Dembélé, David Mendes da Silva en Jeremain Lens vertrokken - eindigde AZ in het eerste jaar met hoofdtrainer Gertjan Verbeek knap op de vierde plaats in de Eredivisie. Daardoor kwalificeerde de club zich wederom 'gewoon' voor Europees voetbal.
In de zomer van 2011 nam AZ afscheid van de succesvolle vrouwenafdeling, die na vier jaar ophield te bestaan.
Het tweede seizoen met hoofdtrainer Gertjan Verbeek begon voor AZ opnieuw met een leegloop van spelers: onder meer Stijn Schaars, Héctor Moreno en Kolbeinn Sigthórsson verlieten de club. Het weerhield AZ er niet van om zestien weken op de eerste plaats in de Eredivisie te staan, hoewel het seizoen uiteindelijk als vierde werd afgesloten. In de Europa League reikte de club tot de kwartfinale, door onderweg onder meer Anderlecht en Udinese uit te schakelen. Uiteindelijk was het Spaanse Valencia een horde te hoog. In de KNVB beker reikte AZ tot de halve finale waarin Heracles Almelo na verlenging te sterk was. In april 2012 werd het contract met hoofdsponsor AFAS Software opengebroken en verlengd tot 2017.
Het seizoen 2012-2013 begon voor AZ opnieuw met het verlies van enkele sterkhouders als Niklas Moisander, Rasmus Elm, Brett Holman en Simon Poulsen. In de voorronde van de Europa League werd AZ uitgeschakeld door het Russische Anzhi Makachkala, waardoor AZ pas voor de tweede keer in negen seizoenen de groepsfase van de Europa League niet wist te halen.