Arjan de Zeeuw is een naam die steeds vaker opduikt in gesprekken over erfgoed, landschap en de Nederlandse wateren. Zijn betrokkenheid bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en zijn persoonlijke affiniteit met water maken hem tot een interessante figuur in het Nederlandse culturele landschap. Hoewel een uitgebreide, formele biografie wellicht nog ontbreekt, kunnen we uit diverse bronnen een beeld schetsen van zijn achtergrond, interesses en werkzaamheden.
Jeugd en de passieve band met water
De Zeeuw werd geboren in Dordrecht, een stad die al eeuwenlang verbonden is met het water. Na een periode elders te hebben gewoond, keerde hij 25 jaar geleden terug naar zijn geboortestad. Dordrecht, gelegen op een eiland, ademt de sfeer van het water. De herdenking van de Sint-Elisabethsvloed van 1421 is hier een levend bewijs van. De cruciale ligging van Dordrecht maakte het tot een belangrijke handelsstad. De Zeeuw omschrijft zijn band met water in zijn jeugd als “passief”, maar benadrukt de constante aanwezigheid ervan in zijn leven, bijvoorbeeld door oude stadsgezichten van Dordrecht aan zijn muur, waarop altijd water te zien is.
Een actievere band met water
De passieve band met water veranderde in een actievere toen De Zeeuw besloot te verhuizen naar de binnenstad van Dordrecht, naar een oud pand aan de Voorstraathaven, aan de oude rivier de ‘Thuredrech’, die de naam aan de stad gaf. In zijn nieuwe woning deelt hij een boot met andere eigenaren, waarmee hij al diverse keren door de havens van Dordrecht heeft gevaren. Deze ervaringen hebben hem doen beseffen hoe mooi de stad vanaf het water te ervaren is, maar ook hoe gescheiden de land- en waterwereld kunnen zijn. Hij vindt het interessant om te onderzoeken hoe deze “harde waterscheiding” verzacht kan worden. Hij kende de stad goed, maar vanaf het water zag hij zijn eigen stad in een heel ander perspectief.
Werkzaamheden bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE)
Arjan de Zeeuw is werkzaam bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). De RCE houdt zich bezig met het behouden, benutten en beleven van het Nederlandse landschap en erfgoed. De Zeeuw benadrukt dat erfgoed een breed domein is, dat niet alleen gaat over monumenten en archeologie, maar ook over kunstcollecties en immaterieel erfgoed, zoals verhalen, tradities en gewoonten. Een belangrijk aandachtsgebied is erfgoed in de leefomgeving en hoe dit ingezet kan worden bij nieuwe maatschappelijke opgaven, zoals woningbouw, duurzame energieopwekking en klimaatadaptatie.
De RCE kijkt vanuit het erfgoed naar hoe het landschap ooit gevormd is. De kennis over die geschiedenis wordt gebruikt vanuit de invalshoek behouden, benutten én beleven. Het landschap en het erfgoed van Nederland zijn er om met elkaar van te genieten. "Erfgoed maak je samen en erfgoed beleef je ook samen,” aldus De Zeeuw.
Lees ook: Alles over De Postwagen
De Zeeuw ziet een verbindende kracht in erfgoed: het kan bijdragen aan de herkenbaarheid van mensen in het land tijdens transities en kan helpen om een deel van de ‘landschapspijn’ te verminderen. Door beter te begrijpen hoe het landschap eruitziet en de belangrijkste kenmerken daarin te behouden, kan men een land en landschap doorgeven aan toekomstige generaties dat gewaardeerd wordt. De koppeling met water, zowel de waterfuncties als de waterrecreatie, is hierbij van groot belang.
Minder sectoraal werken en cultuurhistorische biografieën
De Zeeuw pleit voor minder sectoraal werken, ook binnen de erfgoedsector zelf. Hij benadrukt het belang van verhaallijnen en het verbinden van functies. Een voorbeeld hiervan is de campagne ‘De ode aan het landschap’, samen met NBTC, waarin vanuit het landschap getoond wordt wat er te zien is en welke verschillende invalshoeken er zijn. Zo worden er bij een aantal bezoekerscentra van Staatsbosbeheer grote opgeblazen foto’s van beroemde landschapsschilderijen geplaatst op de plek waar het schilderij gemaakt is, waarmee natuur en cultuur met elkaar verbonden worden.
Voor overheden heeft de RCE het instrument van de cultuurhistorische biografie ontwikkeld. In een biografie wordt de ontstaansgeschiedenis en het gebruik van een gebied door de tijd beschreven. Zo is er een gebiedsbiografie opgesteld voor het IJsselmeer. Deze wordt gebruikt in het bestuurlijke proces om toekomstige ruimteclaims en gebruiksfuncties van historische context te voorzien. Vragen die hierbij aan de orde komen zijn: hoe is het gebied gevormd? Wat is de historische waarde? Wat zie ik hier? En welke nieuwe functies verdragen zich meer of minder goed bij het gebied? Het doel is om overheden te helpen verstandiger en beter overwogen keuzes te maken voor nieuwe toepassingen en om coalities te smeden tussen partijen die elkaar niet zomaar tegenkomen. Er zijn voor verschillende gebieden van dit soort biografieën gemaakt, soms specifieke waterbiografieën, zoals voor de Limes, en soms over droge gebieden, zoals voor een aantal nationale parken.
Duurzaamheid en erfgoed
Duurzaamheid is een belangrijk thema binnen de erfgoedsector. De Zeeuw benadrukt dat monumenten, ondanks hun leeftijd, meedoen aan de energietransitie. De RCE wil erfgoed laten meedoen met de mogelijkheden tot verduurzaming, isolatie en andere maatregelen. Dit gebeurt vaak met de hulp van gemotiveerde vrijwilligers. De RCE voegt kennis toe en deelt voorbeelden.
Het erfgoedbegrip is dynamisch. Soms worden zaken die tien jaar geleden onwenselijk werden geacht, nu anders bekeken. Er worden bewuste keuzes gemaakt om bepaalde schepen wel of niet te reviseren of te elektrificeren. Belangrijk is dat erfgoed geborgd wordt door gebruik. Erfgoed dat niet gebruikt wordt, neemt over het algemeen in kwaliteit af. Er moeten verstandige afwegingen en keuzes gemaakt worden, waarbij de kennis van de RCE een bijdrage levert. Dit geldt ook voor de omgang met oude bruggen en sluizen, het herbestemmen van oude watergangen en het zichtbaar maken van verhalen en herkenbaarheid. Het gaat erom beslissingen op een verstandige wijze te nemen en niet dogmatisch vast te houden aan behoud, maar ook te kijken naar gebruik en beleving.
Lees ook: Wie is de beste voetballer?
Bij beleving gaat het ook om participatie, mensen mee laten doen en ervan laten genieten. En het gaat over het vertellen: wat zie ik hier nu? Wat maakt dit bijzonder? De Zeeuw ziet hier nog bruggen te slaan met de waterrecreatiesector. Vertellen we het wel, en wat is een goede manier of een goed kanaal om het te vertellen: een app, een kaart of een rondleider? De Zeeuw vindt de Toeristische Overstap Punten (TOP’s) een interessant initiatief, omdat ze mensen de gelegenheid geven om van vervoersmodaliteiten over te stappen en meer in eigen land te recreëren.
Veiligheid en erfgoed
Veiligheid in erfgoedland gaat over droge voeten, veiligheid van gebouwen en bescherming tegen overstromingen en klimaateffecten. Een voorbeeld hiervan is ‘Ruimte voor de Rivier’, een ruimtelijke ingreep waarin verschillende functies gecombineerd worden met behoud van zoveel mogelijk waarde. Er moet goed nagedacht worden over waar de dijk omhoog moet en waar de uiterwaard verbreed moet worden.
Samenwerking en de recreërende burger
De Zeeuw benadrukt het belang van samenwerking en het zoeken naar logische partnerships en kansen voor samenwerking, ook in de eigen omgeving. De erfgoedsector voegt kennis toe voor alle gebruikers in de samenleving en vertelt het verhaal en de geschiedenis van de plek. De waterrecreatie zou dit ook kunnen doen, bijvoorbeeld op het gebied van de historie van de watergang. Waarom of hoe is deze ontstaan? Wat zie ik hier? Dit kan een extra dimensie geven aan de beleving. Daarnaast is het belangrijk om verbindingen te zoeken met andere organisaties, aan de droge zijde, zoals natuurbeschermers.
Uiteindelijk gaat het om de recreërende burger, die steeds veeleisender is. Niet iedereen wil hetzelfde en een gezelschap wil soms verschillende vormen van recreatie ondervinden. Door meer samenwerking kan de soms harde scheidslijn tussen nat en droog verzacht worden en kan er nog beter op de wensen van de recreant ingespeeld worden.
Veel mensen zien waterrecreatie als vanzelfsprekend, terwijl de uniekheid van ‘Nederland Waterland’ in al zijn diversiteit vaak terug te voeren is op de ontstaansgeschiedenis: waar lag een zandbank, wat was een logische handelsplek? Het toegankelijk maken en verbinden van al deze informatie vergroot de beleving enorm.
Lees ook: Van talent tot televisie: Andy van der Meijde
Overige activiteiten en betrokkenheid
Naast zijn werk bij de RCE is Arjan de Zeeuw ook betrokken bij andere projecten en initiatieven. Zo was hij aanwezig bij het congres ‘Nederland over 100 jaar’ ter gelegenheid van de 100e verjaardag van de Zuiderzeewet in 2018.
Ook is Arjan de Zeeuw werkleider bij UW Verpakken, een bedrijfsonderdeel dat onder andere snoep, chocolade en voedingssupplementen verpakt. Het bedrijf is FSSC 22000-gecertificeerd, wat betekent dat het voldoet aan strenge eisen op het gebied van voedselveiligheid.