Handbal is een dynamische en snelle sport die wereldwijd wordt gespeeld. Dit artikel biedt een uitgebreid overzicht van de spelregels, van de basisprincipes tot de meer complexe details, en is bedoeld voor zowel beginners als ervaren spelers.
Geschiedenis van Handbal
Volgens de Nederlandse overlevering komt handbal oorspronkelijk uit Duitsland. De sport werd in eerste instantie door meisjes beoefend en gebruikt door de Berlijnse Turnraad. Max Heiser gaf handbal voor het eerst spelregels. Aan het begin van de 20e eeuw wilde men de sporttak gymnastiek verbreden door ook balspelen toe te voegen. Voetbal was een mannensport en tennis was alleen voor de elite, waardoor handbal uitermate geschikt was voor meisjes. Later sloten de heren zich ook aan. De Duitse speelwijze is uiteindelijk de basis geworden voor het internationale handbal. De spelregels waren een combinatie van basket-, korf- en voetbalregels. Via een uitwisseling tussen Hamburgse- en Berlijnse turnverenigingen kwam handbal in Groningen terecht, waar de basis werd gelegd voor het Nederlandse handbal.
In die tijd werd handbal nog op aangepaste voetbalvelden gespeeld met elf spelers. De eerste competities werden in de jaren ‘20 gespeeld. Het doelgebied was vierkant (afgeleid van het voetbal) en er mocht vanaf 5 meter geschoten worden. In 1930 vond de eerste strijd om het landskampioenschap plaats en in 1935 werd in Den Haag de eerste interland tegen Duitsland gespeeld. In 1935 kreeg handbal zijn eigen bond, het Nederlands Handbal Verbond. Om praktische redenen werd handbal met elf spelers afgeschaft en vervangen door het huidige handbal met zeven spelers. Veldhandbal wordt vaak gespeeld op asfalt of op kunstgras. Later deed ook het zaalhandbal zijn intrede in Nederland. In de zomermaanden wordt steeds vaker Beach Handball gespeeld, waarvoor aparte regels zijn opgesteld.
Het Handbalteam en Wissels
Een handbalteam bestaat uit veertien spelers, waarvan er zeven op het veld staan: zes veldspelers en één keeper. De overige zeven spelers zijn wisselspelers. Tussen de veld- en wisselspelers is een vliegende wissel mogelijk, die alleen mag worden uitgevoerd via de wissellijn. Deze definieert de wisselzone buiten het speelveld en verloopt aan de langszijde van het speelveld, vanaf de middellijn 4,5 meter naar links en rechts. Een speler die ongeoorloofd de wissellijn overschrijdt, begaat een wisselfout, wat wordt bestraft met een vrije worp voor de tegenpartij en een tijdelijke uitsluiting van de overtredende speler. Bij de hogere handbaldivisies vervangen sommige ploegen bij aanvallen soms de doelverdediger voor een extra veldspeler, vooral in cruciale situaties zoals vlak voor het einde van de wedstrijd. Als de ploeg de bal verliest, wordt de doelverdediger weer ingewisseld.
Speeltijd en Verlengingen
Een handbalwedstrijd bestaat gewoonlijk uit twee speelhelften van 30 minuten. Bij de jeugd kiest men deels ook voor kortere speeltijden. Wanneer er bij bepaalde wedstrijden sowieso een winner uit de bus moet komen en het na 60 minuten nog steeds gelijkspel is, vinden er twee verlengingen van steeds 5 minuten plaats. Als de tweede verlenging ook geen winnaar oplevert, wordt deze bepaald door 7-meterworpen. Uitgesloten, gediskwalificeerde spelers en spelers die van het veld zijn gestuurd, mogen hieraan niet deelnemen. Ieder team wijst 5 spelers aan die beurtelings een doelworp uitvoeren. Soms kan het voorkomen dat een wedstrijd gelijk eindigt, bijvoorbeeld bij een kampioenswedstrijd of finalewedstrijd. De teams nemen dan om en om 5 strafworpen. Indien er dan nog geen winnaar is, blijven de teams om en om strafworpen nemen totdat er een winnaar is.
Lees ook: Alles over het WK Handbal voor Vrouwen
Het Speelveld
Het speelveld meet 40 x 20 meter en wordt door talrijke lijnen begrensd en doorsneden.
- De zijlijnen en de achterlijnen omsluiten het veld.
- De middenlijn loopt door het midden van het speelveld.
- Het doelgebied wordt door een ononderbroken halve cirkel met een straal van 6 meter gedefinieerd. Dit gebied mag alleen door de doelverdediger worden betreden.
- De gestippelde vrijeworplijn ligt negen meter voor het doel.
- Tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn ligt de 7-meterlijn.
- Aan een van de zijlijnen ligt de wissellijn die vanaf de middenlijn steeds 4,5 m naar rechts en links loopt.
De Handbal
De handbal is gemaakt van kunststof of leer. De diameter van de bal varieert al naargelang geslacht en leeftijd van de teams. Een handbal voor herenteams heeft een omvang die ongeveer 10 cm kleiner is dan een voetbal, maar hetzelfde weegt. Daardoor kunnen handballers hem beter grijpen en harder gooien dan een voetbal. Vaak wordt de bal behandeld met hars zodat de spelers hem beter met één hand kunnen vangen en vasthouden. Hars bij handbal is echter niet meer toegestaan.
Er zijn verschillende balgroottes voor de verschillende leeftijdscategorieën:
- F-jeugd: zachte bal
- E-jeugd: harde bal
- D-jeugd: bal nr.
- C-jeugd: bal nr.
- B-jeugd: bal nr.
- A-jeugd en Dames: bal nr. 2
Basisregels tijdens het Spelen
Staande mogen de spelers de bal slechts drie seconden vasthouden. Met de bal in de hand mogen zij slechts drie stappen doen. De bal mag met de handen, armen, hoofd, romp, bovenbeen of knie worden geworpen, opgevangen, gestopt en met hand of vuist worden geslagen. Contact met onderbenen en voeten is niet toegestaan. Een speler kan in balbezit komen als het hem lukt de bal op de tegenspeler met open hand te veroveren. Wanneer een verdediger de bal bewust met zijn been of voet tegenhoudt, kan dit zelfs 2 minuten straftijd opleveren.
Tippen en Stuiten
Als je de bal vangt, dan mag je daarna onbeperkt tippen. Als je de bal vast hebt, dan mag je drie passen maken. Het tellen van de passen begint als je de bal vangt en op de grond staat. Als je daarna een voet vooruit zet, is dat de eerste pas. Als je de bal in de lucht vangt en daarna op twee voeten landt, dan heb je volgens de regels nog geen pas gemaakt. Er is ook de 3-secondenregel: als je de bal vast hebt, dan mag je de bal 3 seconden vasthouden.
Lees ook: Oliveo Handbal Heren 1: Alles wat je moet weten
Fouls en Sancties
Als een speler er door vastgrijpen, omklemmen, stoten en vasthouden op een onsportieve manier aan wordt gehinderd de bal te werpen, wordt dit gezien als een foul en wordt doorgaans bestraft met een vrije worp. Als de scheidsrechter een speler de gele kaart toont, is dit een waarschuwing die geen onmiddellijke uitwerking heeft op het verloop van de wedstrijd. Een tweede overtreding van de speler, die de gele kaart rechtvaardigt, wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting. Het team moet dan verder spelen met een speler minder. Als een speler voor de tweede keer wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting, wordt hij gediskwalificeerd met de rode kaart en mag voor de verdere rest van de wedstrijd niet meer worden ingewisseld. Maak je een overtreding die zeer ernstig is, waarbij je het veld moet verlaten? Dan trekt de scheidsrechter een blauwe kaart bij handbal. Wanneer je een waarschuwing krijgt voor een overtreding, krijg je een rode kaart bij handbal.
Verschillende Soorten Worpen
De Beginworp
De beginworp wordt na het beginsignaal van de scheidsrechter in het midden van het speelveld uitgevoerd. Daarbij moet de speler met één voet de middenlijn aanraken, terwijl de andere voet op de eigen helft moet staan. Spelers van de tegenpartij moeten op een afstand van 3 meter van de speler blijven die de beginworp uitvoert. De beginworp moet in het midden van de middenlijn worden genomen met één voet op de middenlijn. Het is toegestaan de beginworp 1,50 meter links en 1,50 meter rechts van het midden te nemen. Bij het begin van de 1e helft en het begin van de 2e helft en het team dat een doelpunt tegen krijgt, begint weer met een beginworp. Hierbij moeten de spelers van het team dat de beginworp mag nemen op eigen helft blijven tot de scheidsrechter aanfluit.
De Vrije Worp
De vrije worp wordt uitgevoerd als gevolg van overtredingen, bijvoorbeeld als een speler van de aanvallende ploeg binnen de doelcirkel komt. De vrije worp wordt uitgevoerd op de plek waar de overtreding werd begaan. Overtredingen die met een vrije worp worden bestraft op een afstand van minder dan 9 meter van het doel van de tegenpartij worden genomen aan de vrijeworplijn. Soms moet je wachten op het fluitsignaal van de scheidsrechter, voordat je een inworp mag nemen: b.v. krijgt het aanvallende team een vrije worp mee, dan moet deze ook altijd op de juiste plaats gehouden.
De Inworp
Als de bal buiten het speelveld komt, wordt de inworp uitgevoerd.
De Uitworp
De uitworp wordt uitgevoerd door de doelverdediger en vindt plaats als de bal over de doellijn het speelveld verlaat en voor het laatst werd aangeraakt door de aanvallende ploeg of de doelverdediger van de verdedigende ploeg of wanneer de bal in het doelgebied blijft liggen. Anders dan bij voetbal, waarbij de keeper bij de doellijn moet blijven, mag de keeper bij handbal maximaal 4 meter voor zijn doel staan. De keeper moet de uitworp altijd nemen vanuit zijn doelgebied. De uitworp kan genomen worden zonder dat de scheidsrechter heeft aangefloten.
Lees ook: Hemelvaart Handbal: Programma en Meer
De 7-Meter Worp
Als een duidelijke doelkans wordt verhinderd door een foul of door het betreden van het doelgebied, wordt de gelijkheid van kansen weer hersteld door een 7-meter worp. De werpende speler gaat voor de 7-meter staan en probeert na het fluitsignaal een doelpunt te scoren. Zo lang de speler de bal vasthoudt, mag hij de 7-meter lijn niet aanraken of overschrijden. De speler die de strafworp neemt staat achter de strafworplijn. Alle spelers van de tegenstander moeten op 3 meter afstand zijn.
Passief Spel
Je mag de bal niet in het team houden zonder dat er sprake is een duidelijke poging om aan te vallen of om te proberen een doelpunt te maken. Passief spel kan de hele wedstrijd voorkomen. Als de scheidsrechter vind dat het passief spel is, dan moet hij een waarschuwingsteken geven. Dat betekent dat het aanvallende team nu actie moet ondernemen. Wanneer een tijdspel bij handbal door de scheidsrecht na een overtreding wordt gegeven, mag het aanvallende team maximaal zes passes uitvoeren. De verschillende worpen als de vrije worp en de hoekworp tellen daarbij niet mee. De scheidsrechter houdt het aantal passes bij het tijdspel bij handbal bij.
Overige Regels en Situaties
Verantwoordelijkheid bij Botsingen
Als extra speler het veld in komt, bv. in de laatste 30 sec. overtredingen met een gering lichaamscontact kunnen ernstige gevolgen hebben en tot blessures leiden. Dit geldt met name als een speler in een sprong is of in de loop. Dit is ook van toepassing als een keeper uit zijn doelgebied komt om een bal te onderscheppen. De verantwoordelijkheid voor een botsing ligt bij de keeper.
Shoot-Outs
Ter afsluiting van een wedstrijd (ook in de zaal!) zijn er shoot-outs: elk kind mag vanaf de middellijn richting cirkel tippen en op doel gooien. Elk team heeft 4 spelers op het veld (3 + wisselende keeper). Na afloop van een wedstrijd zijn er shoot-outs. Elk kind start vanuit het midden, tipt richting doel en probeert te scoren. Wordt de bal onderweg verloren dan mag de speler vanaf die plaats verder gaan. Per wedstrijd wordt de score bijgehouden. Uitslagen worden alleen gebruikt om de sterkte van de teams te bepalen. Coaches mogen eventueel ook in het speelveld lopen om het spel te begeleiden. Uiteraard wel volgens de regels van Fairplay. Geef de kinderen hierbij de kans om het spel zelf te ontdekken.
Verdediging
Verdedigen mag niet meer met zijn allen op de cirkel. Op de eigen speelhelft wordt er offensief verdedigd. Als een team niet offensief verdedigt en met alle kinderen aan de cirkel staat, volgt na een time-out een waarschuwing aan de coach. Die krijgt de kans de verdediging om te zetten.
Handbal Wereldwijd
Wereldwijd gezien is handbal niet overal even verbreid. Dat komt vooral door het feit dat handbal hoofdzakelijk een zaalsport is en dus de beschikbaarheid van sporthallen vereist. Bovendien is handbal een betrekkelijk jong sport die zich, anders dan de oudere sporten, zoals voetbal, niet over een langere tijd een positie kon veroveren. Elk jaar spelen de nationale teams kwalificatiewedstrijden om zich te kwalificeren voor een Europees kampioenschap (EK handbal) of voor het wereldkampioenschap (WK handbal). Er vindt afwisselend een EK en dan een WK plaats.