De integriteit van verkiezingen is een essentieel onderdeel van een democratische samenleving. Om ervoor te zorgen dat verkiezingen eerlijk en betrouwbaar verlopen, zijn er regels en wetten opgesteld die het ronselen van stemmen aan banden leggen. Dit artikel bespreekt de regels omtrent stemmen ronselen, de verschillende vormen waarin dit kan voorkomen, en de maatregelen die zijn getroffen om dit te voorkomen.
Wat is stemmen ronselen?
Stemmen ronselen verwijst naar het actief benaderen van kiezers met het doel hen over te halen hun stem (of volmacht) op een bepaalde manier uit te brengen. Dit kan variëren van het aanbieden van een beloning tot het uitoefenen van druk. Ronselen ondermijnt de stemvrijheid en de gelijkwaardigheid van stemmen, fundamentele principes van vrije en eerlijke verkiezingen.
De casus Sjpringlaevend
Recentelijk kwam het duo Sjpringlaevend in opspraak vanwege vermeende stemmenronselpraktijken in aanloop naar de LVK-finale. Het duo zou verenigingen hebben benaderd met het aanbod om tegen een gereduceerd tarief op te treden, of zelfs gratis bij meer dan 100 stemmen, in ruil voor screenshots van uitgebrachte stemmen. Hoewel Dwayne Horbach van Sjpringlaevend benadrukte dat het slechts een manier was om verenigingen te bedanken voor hun steun, keurde het stichtingsbestuur van het LVK de actie af. LVK-voorzitter Joep Verbugt stelde dat het geven van een stem met financieel voordeel niet gewenst is en dat de actie niet past bij de waarden van het LVK.
Ondanks dat Horbach aangaf dat de actie op tijd was doorgegeven en geen negatieve gevolgen zou hebben, weersprak Verbugt dit en benadrukte dat de actie werd afgekeurd. Hoewel het ronselen van stemmen op deze manier niet expliciet verboden was in het reglement, werd het moreel gezien als onjuist beschouwd. Het LVK hoopt door aanpassingen in het reglement dit in de toekomst te kunnen voorkomen. Sjpringlaevend zelf zag geen kwaad in de actie.
De wetgeving omtrent volmachtstemmen
In Nederland is het mogelijk om bij volmacht te stemmen als iemand niet in staat is om zelf naar het stemlokaal te gaan. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij ziekte of verblijf in het buitenland.
Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit
Kritiek op de volmachtregeling
De volmachtregeling staat al jarenlang onder kritiek van internationale verkiezingswaarnemers, die menen dat deze regeling risico's met zich meebrengt voor vrije en eerlijke verkiezingen. Een van de belangrijkste bezwaren is het risico op stemmen ronselen en misbruik.
Het ronselen van volmachten: een strafbaar feit
Het ronselen van volmachten is in Nederland strafbaar gesteld. De wetgever heeft er echter bewust voor gekozen om politieke partijen nog wel een bemiddelende rol te laten spelen bij de volmachtverlening. Dit betekent dat het niet verboden is om iemand te vragen of hij/zij bij volmacht wil stemmen, maar het stelselmatig en persoonlijk ronselen van stemmen is wel strafbaar.
De gevolgen van ronselen
Ronselen maakt inbreuk op de stemvrijheid, omdat de stemvoorkeur van de geronselde kiezers niet meer wordt betrokken bij het vaststellen van de verkiezingsuitslag. Bovendien is het oneerlijk, omdat geronselde volmachten een deel van het electoraat het recht geven om meer invloed op de verkiezingsuitslag te hebben dan anderen.
De praktijk van stemmen bij volmacht
Onderzoek heeft aangetoond dat de regeling om bij volmacht te stemmen niet altijd correct wordt toegepast. In veel gevallen krijgen gevolmachtigden geen of onvoldoende steminstructies van hun volmachtgevers, wat leidt tot inbreuk op de stemgelijkwaardigheid.
Blanco volmachten
Een blanco volmacht, waarbij de gevolmachtigde zelf mag bepalen hoe hij/zij stemt, komt relatief vaak voor. Dit is problematisch, omdat de stemvoorkeur van de gevolmachtigde dan meer invloed krijgt op de verkiezingsuitslag dan die van andere kiezers.
Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel
Onvolledige steminstructies
Ook wanneer volmachtgevers wel aangeven op welke lijst de gevolmachtigde moet stemmen, maar niet op welke kandidaat, wordt inbreuk gemaakt op de stemgelijkwaardigheid. De gevolmachtigde krijgt dan meer invloed op welke kandidaten er gekozen worden.
Maatregelen om stemmen ronselen te voorkomen
Om stemmen ronselen en andere vormen van misbruik te voorkomen, zijn er verschillende maatregelen getroffen.
Aanscherping van de wetgeving
Het wetsvoorstel van minister Uitermark (Binnenlandse Zaken) beoogt het ronselen van stemmen verder aan te scherpen. Het voorstel maakt duidelijk dat een kiezer zelf aan iemand moet vragen om namens hem/haar een stem uit te brengen, en niet andersom. Ook het ronselen van slechts één stem of digitaal ronselen wordt strafbaar gesteld.
Voorlichting en bewustwording
Het is belangrijk dat kiezers goed geïnformeerd zijn over de regels omtrent stemmen bij volmacht en de risico's van ronselen. Door bewustwording te creëren, kunnen kiezers beter beschermd worden tegen misbruik.
Toegankelijkheid van stembureaus
Stembureaus moeten toegankelijk zijn voor mensen met een beperking, zodat zij zelfstandig hun stem kunnen uitbrengen en niet afhankelijk zijn van een volmacht.
Lees ook: KNGU Broekjesregels Uitgelegd
Hoe kan ik iemand machtigen?
Er zijn verschillende manieren om iemand te machtigen om voor u te stemmen:
- Via de stempas (onderhandse volmacht): U vult samen met de andere kiezer de achterkant van uw stempas in en geeft de stempas en een kopie van uw identiteitsbewijs mee aan de gemachtigde.
- Via een machtigingsformulier (schriftelijke volmacht): U vult samen met de andere kiezer een machtigingsformulier in en levert dit in bij de gemeente. De gemachtigde ontvangt een volmachtbewijs.
- Online via DigiD: U logt in met uw DigiD, controleert uw gegevens en vult de gegevens van de gemachtigde in.
Let op: Een gemachtigde kan per verkiezing voor maximaal twee andere personen stemmen en moet uw stem tegelijk met zijn/haar eigen stem uitbrengen.
Wat te doen bij vermoedens van stemmen ronselen?
Als u vermoedt dat er stemmen worden geronseld, kunt u dit melden bij de gemeente of de politie. Het is belangrijk om zoveel mogelijk informatie te verzamelen, zoals de namen van de betrokkenen, de manier waarop geronseld wordt, en eventuele bewijzen.