Handbal is een dynamische en actievolle teamsport die teamgeest, snelheid en behendigheid combineert. Het doel is simpel: meer doelpunten scoren dan de tegenstander. Of je nu een beginnende speler bent of gewoon meer wilt weten over de sport, dit artikel biedt een uitgebreid overzicht van de handbalregels, de geschiedenis en de verschillende varianten van het spel.
De Geschiedenis van Handbal
De oorsprong van handbal is niet helemaal zeker, maar veel wijst erop dat de sport in Duitsland is ontstaan. Max Heiser, een Duitser, was de eerste die spelregels voor handbal opstelde. In 1917 werden deze regels officieel vastgelegd door de turnbond onder de naam 'Bestimmungen für die Abhaltung des Handbalspieles für die Damenabteilungen des Berliner Turnrathes'. Dit betekende dat handbal in eerste instantie bedoeld was voor vrouwen, als uitbreiding van de sporttak gymnastiek. Voetbal was destijds een mannensport en tennis was vooral voor de elite, waardoor handbal een geschikte optie was voor vrouwen.
Hoewel de sport aanvankelijk voor meisjes was bedoeld, begonnen mannen later ook handbal te spelen. De Duitse manier van handbal spelen vormt nog steeds de basis voor de internationale sport. De spelregels waren in eerste instantie een combinatie van regels uit basketbal, korfbal en voetbal.
Handbal kwam in Nederland terecht door een uitwisseling tussen turnverenigingen uit Hamburg en Berlijn. In Groningen werd de basis gelegd voor het Nederlandse handbal. Aanvankelijk werd de sport gespeeld op een aangepast voetbalveld met teams van 11 spelers, net als bij voetbal. In 1930 vond het eerste landskampioenschap in Nederland plaats en in 1935 werd de eerste interland tegen Duitsland gespeeld in Den Haag. In datzelfde jaar kreeg handbal een eigen bond: het Nederlands Handbal Verbond.
Spelers en Speeltijd
Een handbalteam bestaat uit maximaal 14 spelers. Tijdens het spel staan er zeven spelers op het veld, waarvan zes veldspelers en één doelverdediger. De overige zeven spelers zijn wisselspelers. In de meeste wedstrijden komen alle 14 spelers wel een keer op het veld. Tussen de veldspelers en wisselspelers is een vliegende wissel toegestaan, die alleen mag worden uitgevoerd aan de wissellijn. Een speler die ongeoorloofd over de wissellijn gaat, begaat een wisselfout, wat resulteert in een vrije worp voor de tegenpartij en een tijdelijke verwijdering van de speler van het veld.
Lees ook: Programma en kwalificatie Handbal EK Heren op Ziggo Sport
In hogere competitiewedstrijden wordt de doelverdediger soms gewisseld voor een extra veldspeler om de aanval te versterken. Als het team de bal verliest, wordt de doelverdediger weer teruggewisseld. Deze tactiek wordt vaak toegepast in landelijke competitiewedstrijden, vooral als de stand aan het einde van de wedstrijd gelijk is.
Een normale handbalwedstrijd bestaat uit twee speelhelften van elk 30 minuten. Voor jeugdwedstrijden wordt vaak een kortere speeltijd gehanteerd. Bij wedstrijden waar een winnaar vereist is, zoals bekerwedstrijden, worden er bij een gelijke stand na 60 minuten twee verlengingen van elk vijf minuten gespeeld. Als er na de tweede verlenging nog steeds geen winnaar is, wordt de wedstrijd beslist door middel van 7-meterworpen. Gediskwalificeerde spelers en spelers die van het veld zijn gestuurd, mogen hier niet aan deelnemen. Elk team wijst vijf spelers aan die om de beurt een 7-meterworp nemen. Als de stand na tien worpen nog gelijk is, worden er opnieuw vijf spelers gekozen die blijven gooien tot er een winnaar is.
Het Speelveld
Handbal wordt gespeeld op een veld van 40 x 20 meter, gemarkeerd met verschillende lijnen die de grenzen en zones aangeven:
- Zijlijnen en achterlijnen: Bepalen de grenzen van het speelveld.
- Middenlijn: Loopt door het midden van het veld en verdeelt het in twee helften.
- Doelgebied: Een ononderbroken halve cirkel met een straal van 6 meter rondom het doel. Alleen de doelverdediger mag zich in dit gebied bevinden.
- Vrijeworplijn: Een gestippelde lijn op 9 meter van het doel.
- 7-meterlijn: Een lijn tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn, vanwaar de 7-meterworpen worden genomen.
- Wissellijn: Een lijn aan een van de zijlijnen, die vanaf de middenlijn 4,5 meter naar links en rechts loopt. Dit is de zone waar spelers gewisseld mogen worden.
De Bal
De handbal is gemaakt van kunststof of leer. De grootte van de bal varieert afhankelijk van de leeftijd en het geslacht van de spelers. Een handbal voor herenteams heeft een omvang die ongeveer 10 cm kleiner is dan een voetbal, maar weegt hetzelfde. Hierdoor kunnen handballers de bal beter vastpakken en harder gooien. Vaak wordt de bal behandeld met hars om de grip te verbeteren, hoewel dit niet altijd is toegestaan in sporthallen vanwege de plakkerige sporen die het kan achterlaten.
Basisregels Tijdens Het Spel
- Stappen: Een speler mag de bal maximaal drie seconden vasthouden als hij stilstaat en mag maximaal drie stappen zetten met de bal in de hand. Na elke derde stap moet de bal op de grond stuiten.
- Aanval: Spelers mogen de bal met de handen, armen, hoofd, bovenbeen, romp of knie werpen, vangen of stoppen. Het slaan van de bal met de hand of vuist is ook toegestaan. Contact met de onderbenen en voeten is niet toegestaan. Spelers kunnen de bal overnemen van de tegenpartij door de bal met open hand af te pakken. Het is niet toegestaan om de bal uit de hand van een tegenspeler te slaan.
- Fouls: Een speler mag niet op een onsportieve manier worden gehinderd bij het werpen van de bal door vastgrijpen, omklemmen, stoten of vasthouden. Een overtreding wordt meestal bestraft met een vrije worp voor het benadeelde team. De scheidsrechter kan een gele kaart geven als waarschuwing. Bij een tweede overtreding kan de speler een tijdstraf van 2 minuten krijgen, waardoor het team tijdelijk met een speler minder moet spelen. Na twee tijdstraffen volgt een rode kaart, wat betekent dat de speler gediskwalificeerd is en niet meer mag worden ingewisseld. In sommige gevallen kan een speler direct een rode kaart krijgen bij agressief of ernstig onsportief gedrag.
- Buitenspel: In handbal is er geen buitenspelregel zoals bij voetbal.
Worpen
Er zijn verschillende soorten worpen in handbal, elk met hun eigen regels:
Lees ook: Bekijk het laatste nieuws.
- Beginworp: De eerste worp van de wedstrijd, waarmee het spel begint. De speler moet met één voet de middenlijn aanraken en de andere voet op de eigen helft hebben.
- Vrije worp: Wordt toegekend na een overtreding van de tegenpartij en wordt genomen op de plek waar de overtreding plaatsvond.
- Inworp: Wordt genomen wanneer de bal buiten het speelveld is gegaan.
- Uitworp: Wordt uitgevoerd door de doelverdediger wanneer de bal over de doellijn is gegaan en voor het laatst is aangeraakt door een speler van de aanvallende partij of de doelverdediger.
- 7-meterworp: Wordt toegekend na een ernstige overtreding en biedt een directe scoringskans vanaf de 7-meterlijn.
Time-out
Een time-out is verplicht in situaties zoals een tijdelijke uitsluiting van 2 minuten, een diskwalificatie na een rode kaart, een fluitsignaal van de tijdwaarnemer, overleg tussen scheidsrechters, een wisselfout of wanneer er te veel spelers op het veld staan. De scheidsrechter kan ook een time-out geven bij invloeden van buitenaf, een geblesseerde speler, een bal die het plafond raakt, het vertragen van een worp of wanneer een speler de bal weggooit.
Wisselen
Een team mag onbeperkt wisselen, maar dit moet gebeuren in de wisselzone. Soms wordt de doelverdediger tijdelijk gewisseld voor een extra veldspeler om de aanval te versterken.
Acties, Overtredingen en Straffen
- Stuiten en tippen: Na het vangen van de bal mag een speler onbeperkt tippen. Als de bal na het tippen weer met één of twee handen wordt vastgepakt, moet de speler de bal spelen.
- Passen: Een speler mag maximaal drie passen zetten met de bal in de hand. Het tellen van de passen begint wanneer de bal wordt gevangen en de speler op de grond staat.
- 3-secondenregel: Een speler mag de bal maximaal 3 seconden vasthouden, waarna de bal moet worden gespeeld, gestuit of getipt.
- Persoonlijke straf: Wordt gegeven bij een overtreding die op het lichaam van een tegenstander is gericht. Er zijn vier soorten persoonlijke straffen: een waarschuwing met een gele kaart, een uitsluiting van 2 minuten, een diskwalificatie na een rode kaart zonder schriftelijk rapport en een diskwalificatie na een rode kaart met schriftelijk rapport.
- Passief spel: Een overtreding waarbij een team de wedstrijd vertraagt zonder een duidelijke poging te doen om aan te vallen of een doelpunt te maken. De scheidsrechter geeft een waarschuwing en het aanvallende team moet actie ondernemen. Zo niet, dan krijgt de tegenpartij een vrije worp.
Handbalvormen
Er zijn verschillende vormen van handbal, waaronder:
- Zaalhandbal: De meest gespeelde vorm, waarbij de basisregels van handbal gelden. Teams bestaan uit 7 spelers met 7 wisselspelers.
- Veldhandbal: Wordt gespeeld op asfalt of kunstgras.
- Beach Handball: Een variant die in de zomermaanden steeds populairder wordt, met aparte regels.
- Mini-handbal: Een aangepaste vorm voor jonge kinderen om hen op een speelse manier kennis te laten maken met handbal.
- Rolstoelhandbal: sinds 2025 officieel 4 tegen 4 rolstoelhandbal. Je mag de bal niet met je rolstoel verdedigen. Je mag nooit inrijden op een ander!
Handbal voor de Jeugd
Voor de jeugd gelden aangepaste regels en speeltijden, afhankelijk van de leeftijdscategorie:
| Categorie | Leeftijd | Speeltijd | Gewicht wedstrijdbal | Omtrek bal | Maat |
|---|---|---|---|---|---|
| Senioren Heren | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| Senioren Dames | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| A-jeugd Heren | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| A-jeugd Dames | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Heren | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Dames | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Heren | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Dames | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 1 |
| D-jeugd | 11-12 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| E-jeugd | 9-10 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| F-jeugd (mini’s) | 7-8 jaar | 2 × 15 minuten | max. 300 gram | 46 - 48 cm | 0 |
Handbal in Nederland
Handbal is in Nederland een populaire sport, mede dankzij de successen van de Nederlandse vrouwen op internationaal niveau. De sport wordt gespeeld met zes veldspelers en één keeper, en er wordt veel gewisseld vanwege de fysieke eisen van het spel.
Lees ook: Het verhaal van Mabel Brands: van onbekend talent tot topspeelster.