Rugby is diep geworteld in de Zuid-Afrikaanse samenleving en heeft een speciale betekenis die verder gaat dan alleen een sport. Het is een symbool van nationale eenheid en trots, vooral sinds de afschaffing van de apartheid. Dit artikel onderzoekt de geschiedenis van rugby in Zuid-Afrika, de transformatie van het nationale team, de Springboks, en de uitdagingen waarmee de sport nog steeds wordt geconfronteerd.
Rugby in Zuid-Afrika: Een Historisch Perspectief
Rugby heeft diepe wortels in de Zuid-Afrikaanse samenleving. De sport werd vooral populair onder de Afrikaner bevolking, die het beschouwde als een belangrijk onderdeel van hun identiteit en cultuur. Rugby werd meer dan welke Engelse sport nauw verbonden met het Britse koloniale Rijk. Op de Engelse public schools waar de leerlingen veelal werden klaargestoomd voor een carrière in dienst van het Empire of de krijgsmacht, werd aan de rugbysport een grote opvoedkundige waarde toegedicht. Juist deze sport zou uitgroeien tot wellicht wel het belangrijkste boegbeeld van het Afrikaner nationalisme.
Het WK Rugby in 1995, dat in Zuid-Afrika werd gehouden, was een cruciaal moment in de geschiedenis van het land. Na jaren van internationale boycot van Zuid-Afrikaanse sportevenementen, bood dit toernooi een kans om de natie te verenigen. De overwinning van de Springboks in de finale tegen Nieuw-Zeeland had een symbolische betekenis en markeerde het begin van een nieuwe periode in de post-apartheid geschiedenis.
Nelson Mandela, de toenmalige president van Zuid-Afrika, speelde een sleutelrol in het gebruik van rugby als een instrument voor verzoening en nationale eenheid. Hij begreep de potentie van de sport om bruggen te bouwen tussen verschillende bevolkingsgroepen. De foto waarop Mandela de trofee overhandigde aan aanvoerder François Pienaar, ging de hele wereld over en symboliseerde de nieuwe hoop en eenheid in Zuid-Afrika.
De Transformatie van de Springboks
In het verleden was rugby in Zuid-Afrika vooral een sport voor de blanke bevolking. Tijdens het WK van 1995 was Chester Williams de enige gekleurde speler in het team. Dit weerspiegelde de raciale segregatie die kenmerkend was voor de apartheid. Na de afschaffing van de apartheid begon de Zuid-Afrikaanse rugbybond met een transformatieproces om de diversiteit van de bevolking beter te vertegenwoordigen in het nationale team.
Lees ook: Opkomst van rugby in Papoea-Nieuw-Guinea
De overheid begon eisen te stellen aan de rugbybond over het aantal zwarte spelers in het team. Dit leidde tot discussies over 'quotaspelers' die mogelijk niet goed genoeg zouden zijn. Ondanks deze uitdagingen heeft de transformatie geleidelijk plaatsgevonden. Een belangrijk moment was de aanstelling van Siya Kolisi als de eerste zwarte aanvoerder van de Springboks.
Ondanks de vooruitgang blijft de selectie van de Springboks een onderwerp van discussie. Een van de belangrijkste kritiekpunten is dat het team nog steeds niet de diversiteit van de Zuid-Afrikaanse bevolking volledig weerspiegelt. Hoewel het aantal gekleurde spelers is toegenomen, is er nog steeds een disproportionele vertegenwoordiging van blanke spelers in het team.
De Zuid-Afrikaanse rugbybond heeft de beschuldigingen van racisme van tafel geveegd en benadrukt dat de sport sinds het eind van de apartheid een enorme transformatie heeft ondergaan. Echter, het verschil in vertegenwoordiging blijft significant en de transformatie verloopt langzaam. Een van de redenen hiervoor is dat slechts een klein percentage van de basisschooljeugd rugby speelt, en dit percentage daalt nog verder op de middelbare school. Hierdoor is de selectiepool voor het nationale team beperkt.
Daarnaast spelen sociaal-economische factoren een rol. De arme zwarte bevolking heeft vaak minder kansen om langdurig onderwijs te volgen, wat de mogelijkheden beperkt om door te breken in het professionele rugby. In de townships is voetbal vaak populairder dan rugby, wat ook invloed heeft op de samenstelling van de nationale teams in beide sporten.
Bekende Zuid-Afrikaanse Rugbyspelers
Door de jaren heen heeft Zuid-Afrika vele getalenteerde rugbyspelers voortgebracht. Hieronder een aantal van de bekendste:
Lees ook: Complete Gids Rugby Jeugd
- Francois Pienaar: Aanvoerder van het winnende team van het WK Rugby in 1995.
- Chester Williams: Een van de eerste zwarte spelers die voor de Springboks speelde.
- Os du Randt: Werd in 1999 uitgeroepen tot de op een na beste loosehead aller tijden door Rugby World Magazine.
- Frik du Preez: Werd uitgeroepen tot de beste Zuid-Afrikaanse rugbyer van de 20e eeuw.
- Joost van der Westhuizen: Voormalig rugbyspeler die uitkwam voor de Springboks in de jaren '90 en begin 21e eeuw.
- Victor Matfield: Werd aanvoerder van de Springboks.
- Naas Botha: Staat bekend als een van de beste kickers aller tijden.
- Morne du Plessis: Wordt gezien als een van de beste aanvoerders in de geschiedenis van het Zuid-Afrikaanse rugby.
- Percy Montgomery: Zuid-Afrikaanse rugbyer die tegenwoordig 'gepensioneerd' is.
Recent Incident en Sociale Media Reacties
In de halve finale van het WK rugby was er een incident waarbij de Engelsman Tom Curry beweerde dat Bongi Mbonambi hem een racistische term had genoemd. Dit incident leidde tot een onderzoek door de internationale rugbybond, maar het onderzoek werd geseponeerd wegens onvoldoende bewijs. Op sociale media ontstond een discussie over de vraag of Mbonambi inderdaad had gescholden of dat hij zijn verdediging aanstuurde. Dit incident laat zien hoe gevoelig raciale kwesties nog steeds zijn in de rugbywereld en in de samenleving als geheel.
Siya Kolisi, de aanvoerder van de Springboks, benadrukte het belang van steun en eenheid binnen het team, ongeacht de uitkomst van het onderzoek. Dit toont aan dat de Springboks niet alleen een team zijn, maar ook een familie die elkaar steunt in moeilijke tijden.
Rugbyclub 't Gooi en Internationale Uitwisseling
Naast de nationale selectie speelt rugby ook een belangrijke rol op lokaal niveau. Een voorbeeld hiervan is de Rugbyclub 't Gooi in Naarden, die jaarlijks de Rob Ferreira High School uit Zuid-Afrika ontvangt voor een driedaags Rugby Festival. Deze uitwisseling bevordert de vriendschap en het respect tussen de teams uit beide landen. Tijdens de wedstrijden wordt er fel gestreden, maar de waarden van de rugbywereld staan centraal: respect en vriendschap. Na de wedstrijden komen de teams, vrijwilligers en ouders samen om te genieten van een diner en terug te kijken op de sportieve strijd.
Rugby als Bindmiddel in Zuid-Afrika
Sport heeft wereldwijd de kracht de samenleving te binden. Zo ook in Zuid-Afrika, waar de sport misschien nog wel meer waarde heeft dan een symbool van eenheid. In Zuid-Afrika heeft sport de mogelijkheid gehad wonden uit het verleden te genezen. Deze kracht werd prachtig zichtbaar toen Joost van der Westhuizen overleed. De media stond dagen bijna alleen maar in het teken van dit verdrietige nieuws. Op de vrijdag na zijn overlijden werd er door Zuid-Afrikanen een onofficiële dag van rouw gehouden. Iedereen droeg zijn of haar springbok-t-shirt. Allen verbonden door de nationale kleuren van groen en geel. Allemaal verbonden in hun verdriet, de rouw om een groot Zuid-Afrikaanse sportman.
Van der Westhuizen won met het nationale team, de Springboks, in 1995 de wereldbeker. Dit is een iconisch moment geweest in de sportgeschiedenis van Zuid-Afrika. In 1995 mocht Zuid-Afrika namelijk voor het eerst weer meedoen aan het wereldkampioenschap rugby, dat sinds 1987 werd georganiseerd. Zuid-Afrika won de finale van aartsrivaal Nieuw Zeeland. President Nelson Mandela reikte de beker uit aan zijn nationale team. Hij schudde de hand van de aanvoerder, de blanke Francois Pienaar. Dit beeld van de president compleet met springbokpet ging de hele wereld over.
Lees ook: Van rugby naar media: JayJay Boske
Rugby in Nederland: Een Korte Geschiedenis
In de laatste decennia van de negentiende eeuw kwamen sporten als voetbal en cricket vanuit Engeland naar Nederland overwaaien. Voetbal zou in Nederland in korte tijd erg populair worden. Rond een andere Engelse sport, rugby, bleef het in Nederland echter stil totdat in Amsterdam studerende Afrikaners eind 1910 met hun Hollandsch-Afrikaansche Rugbyclub de eerste rugbywedstrijd op Nederlandse bodem organiseerden.
Sommie Morkel was in 1906 een van de Afrikaners die geselecteerd werden voor de eerste tour door Groot-Brittannië en Frankrijk van de Springbokken (Springboks), het nationale rugbyteam van Zuid-Afrika. Na de Boerenoorlog verloren de Afrikaner republieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat hun onafhankelijkheid en gingen ze op in het Britse Empire. Door de autoriteiten werd dan ook naarstig gezocht naar een manier om beide witte bevolkingsgroepen tot elkaar te brengen. In hun zoektocht kwamen zij uit bij de rugbysport die onder de Afrikaner bevolking in korte tijd populair was geworden.
De Eerste Rugbywedstrijd in Nederland
De eerste rugbywedstrijd in Nederland werd georganiseerd door in Amsterdam studerende Afrikaners. Oorspronkelijk zou op de zaterdag voor de kerst gespeeld worden. Echter die dag bleek dat het veld van de Amsterdamse voetbalvereniging R.A.P. op het terrein Oud Roosenburgh door de aanhoudende regen onbespeelbaar was. Uiteindelijk kwam het er dan twee dagen later toch nog van. Naar schatting 1.700 toeschouwers trotseerden die tweede kerstdag de kou en de slagregens om de, in alle landelijke dagbladen als spektakel aangekondigde wedstrijd, te bekijken. Een van hen was aanvoerder Stephen (Steve) Joubert (1887- 1951). Ondanks dat hij in 1906 pas 19 was, was hij een van de Springboks die in 1906 Groot-Brittannië in vervoering bracht tijdens de Europese tour.
Tijdens Jouberts studietijd in Amsterdam werd in 1909 de Suid-Afrikaanse Studente Vereniging in Amsterdam (SASVIA) opgericht. Daar, als Afrikaners onder elkaar en wellicht gedreven door heimwee, moet het idee zijn ontstaan een rugbyclub op te richten (de Hollandsch-Afrikaansche Rugbyclub) en een wedstrijd te organiseren. Een team om tegen te spelen was in Nederland niet te vinden dus werd een team van bevriende, in Edinburgh studerende Afrikaners uitgenodigd om naar Amsterdam te komen.
Voor het in groten getale toegestroomde publiek moet het - na de ronkende publiciteit voorafgaande aan de wedstrijd - een anticlimax zijn geweest, althans als we de kranten mogen geloven. Toegegeven, het weer hielp niet echt mee en het veld verkeerde (nog steeds) in een belabberde staat, maar ook het schouwspel op het veld viel bitter tegen in de ogen van de toeschouwers, die de spelregels niet kenden. De wedstrijd werd overigens in het voordeel van de gasten uit Edinburgh beslist.
Rugby Competities in Zuid-Afrika
Rugby is een top drie sport in Zuid-Afrika, net als in veel andere Engelstalige landen op het zuidelijk halfrond. Er zijn verschillende belangrijke rugbycompetities in Zuid-Afrika:
- Super Rugby: De grootste rugbycompetitie van het zuidelijk halfrond, met teams uit Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika.
- Currie Cup: De oudste en meest prestigieuze competitie van Zuid-Afrika.
- Vodacom Cup: Een competitie waarin de B-teams van Zuid-Afrikaanse rugbyclubs de kans krijgen om zich te bewijzen.
- Tri Nations Series: Een van de grootste internationale rugbytoernooien, gespeeld tussen Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland en Australië.
- Varsity Cup: Een competitie tussen verschillende universiteitsverenigingen uit heel Zuid-Afrika.
De Springbok en de Apartheid
De Springboks, de wereldberoemde Zuid-Afrikaanse rugbyploeg, was een van oorsprong door witte Afrikaners gedomineerde sportploeg. Ten tijde van de apartheid was het dan ook een door zwarten gehate sportvereniging en hun symbool, het springbokembleem, riep onder zwarten gevoelens op van woede en frustratie. Het stond gelijk aan de jarenlange onderdrukking van zwarten in Zuid-Afrika.
Meteen nadat de macht was overgedragen aan het ANC gingen dan ook stemmen op om het symbool te verbieden. Een voorstel dat niet op zichzelf stond; alle symbolen die men associeerde met de apartheid stonden ter discussie. Er waren zelfs al vergevorderde plannen om het embleem te vervangen door de protea, de nationale bloem van Zuid-Afrika.
In 1995 mocht Zuid-Afrika na een jarenlange boycot voor het eerst weer meedoen aan het internationale rugby en de Springboks haalden, tot uitzinnige vreugde van het hele land, zowel zwarten als witten, meteen de finale. Vlak voor het beginsignaal stapte Mandela het veld op om zijn landgenoten geluk te wensen. Het hele stadion barstte los in een uitzinnig scanderen, "Nelson, Nelson". Mandela besefte dat de Afrikaners zich in de hoek gedrukt voelden. Na de wedstrijd gaf hij een officiële verklaring dat de Springboks hun symbool mochten behouden. Het was het ultieme gebaar van de verzoening tussen de rassen. Zuid-Afrika won de finale en werd wereldkampioen.
tags: #rugby #Zuid-Afrika #geschiedenis