Onzekerheid is een fundamenteel aspect van het menselijk bestaan, en het omgaan hiermee is een uitdaging die zich op verschillende gebieden voordoet, van persoonlijke ervaringen tot complexe systemen zoals luchtvaart. Dit artikel onderzoekt de aard van onzekerheid, de bronnen ervan en de strategieën om ermee om te gaan, en put uit verschillende perspectieven, van risicomanagementmodellen tot filosofische concepten.
De Aard van Onzekerheid
Voor veel mensen is zekerheid, zelfs als die negatief is, verkieslijk boven onzekerheid. De onzekerheid over de afloop van een situatie, of het gebrek aan een definitieve afloop, kan angst en onbehagen veroorzaken. Deze spanning tussen de behoefte aan zekerheid en de realiteit van onzekerheid is een centraal thema in het omgaan met complexe gebeurtenissen.
In de context van incidentbestrijding en crisisbeheersing werd onzekerheid traditioneel benaderd via risicomanagementmodellen. Deze modellen proberen onzekerheid te kwantificeren door kansen en effecten toe te kennen, en deze vervolgens te vergelijken met risicomatrices. Hoewel deze modellen nuttig kunnen zijn, is het essentieel om te erkennen dat ze slechts hulpmiddelen zijn om onzekerheid te boetseren, en geen doel op zich. Ze bieden een intersubjectieve zekerheid, maar het is cruciaal om te beseffen dat oefeningen waarin alles klopt, een vals gevoel van controle kunnen geven.
Knightian Uncertainty
De econoom Frank Knight maakte in 1921 een onderscheid tussen risico en onzekerheid. Hij introduceerde de term "Knightian Uncertainty," die verwijst naar een situatie waarin de mogelijke uitkomsten volstrekt onbekend zijn en voorspellingen onmogelijk zijn. Hoewel Knightian Uncertainty in de praktijk wellicht niet zo vaak voorkomt, is het wel relevant in complexe en onvoorspelbare situaties. Complexiteit en VUCA (volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit) hebben de voorspelbaarheid van incidenten verminderd.
Basisgrafieken van Onzekerheid
Om inzicht te geven in het verloop van onzekerheid tijdens incidenten, kunnen vier basisgrafieken worden gebruikt:
Lees ook: MLB salarissen analyse
- Basisonzekerheid: Dit is het standaardmodel, waarbij de onzekerheid het grootst is bij aanvang van het incident, en afneemt naarmate er meer informatie wordt verzameld en er grip op de situatie ontstaat. De snelheid waarmee de onzekerheid afneemt, varieert per incident en is afhankelijk van de ervaring van de betrokkenen.
- Escalatieonzekerheid: In dit scenario neemt de onzekerheid na een aanvankelijke afname weer toe, mogelijk meerdere keren. Dit repetitieve karakter kan worden veroorzaakt door opeenvolgende gebeurtenissen die een structureel gevoel van onzekerheid creëren.
- Creeping onzekerheid: Deze vorm van onzekerheid komt vooral voor bij disrupties, dreigingen en crises. De onzekerheid neemt geleidelijk toe, maar zware maatregelen zijn in het begin moeilijk te verkopen omdat de signalen zwak zijn.
- Langdurige onzekerheid: Na een geleidelijke opbouw blijft de onzekerheid voor langere tijd hoog. Voorbeelden hiervan zijn pandemieën en hybride oorlogen. Het precieze verloop is afhankelijk van de specifieke situatie.
Strategieën om Onzekerheid te Reduceren
Er zijn verschillende strategieën die kunnen worden toegepast om onzekerheid te verminderen:
- Verkenning en beeldvorming: Door actief informatie te verzamelen en een duidelijk beeld van de situatie te vormen, kan de onzekerheid worden verminderd.
- Experimenteren: Als de juiste aanpak onduidelijk is, kan het nuttig zijn om een "hengeltje uit te gooien" en te kijken hoe het systeem reageert.
- Zelfbewustzijn: Het is belangrijk om je eigen rol in de crisis te erkennen en te beseffen dat besluitvorming onder tijdsdruk anders is dan besluitvorming onder grote druk.
- Ervaring: Ervaring speelt een cruciale rol in besluitvorming onder tijdsdruk.
- Focus op controle en invloed: Het is essentieel om het verschil te kennen tussen de dingen die je kunt controleren en de dingen die je kunt beïnvloeden, en de rest te accepteren.
- Grenzen van de bedrijfsvoering: Ken de grenzen van je bedrijfsvoering, weet wanneer je eroverheen gaat en heb de middelen om terug te sturen.
- Prudentie en daadkracht: Ergens op de as van prudentie en ‘volle bak erin’ moet je een keus maken.
- Gidswoorden: Gebruik gidswoorden bij langdurige incidenten om de robuustheid van je scenario te testen.
- Tijd-tempo factoren: Stel tijd tempo factoren vast en hang daar je opschaling aan.
- Reeks van incidenten: Wees bewust van de reeks; dit incident is er één in een serie, het staat niet op zichzelf.
- Personal resource management: Ken de factoren van het personal resource management.
Toeval en Invloed
Het boek "Fluke" van Brian Klaas benadrukt de rol van toeval in levenspaden. Klaas stelt dat we geen controle hebben over de uitkomst, maar wel invloed op de gebeurtenissen. Dit sluit aan bij de filosofie van de Stoa, die stelt dat je niet meer kunt doen dan je best, omdat je geen controle hebt over het uiteindelijke resultaat.
Klaas illustreert zijn punt met voorbeelden van historische gebeurtenissen, zoals het afwerpen van de atoombommen op Japan. De keuze van de doelwitten was deels gebaseerd op toeval, zoals weersomstandigheden en last-minute veranderingen in de planning. Ook in het dagelijks leven spelen toevalligheden een rol, zoals het missen van een trein of het maken van een verkeerde afslag.
Het concept van de "tuin met de zich splitsende paden," een verhaal van Jorge Luis Borges, illustreert hoe elke beslissing een nieuw pad creëert en andere uitsluit. Het leven is als een lange weg waarbij je op elke beslissing een kant op gaat en andere richtingen uitsluit. Het is belangrijk om te beseffen dat de splitsing van een pad toeval is, maar dat je niet straffeloos een nieuwe weg in kan.
Strategie van de Toevallige Kans
Hoewel we geen controle hebben over toeval, kunnen we wel onze invloed op ons pad vergroten. De strategie van de toevallige kans omvat de volgende elementen:
Lees ook: Profhonkbal: een latere roeping
- Bricolage: Verzamel zo veel mogelijk mensen, kennissen, gebeurtenissen en bijeenkomsten. Vergroot het aantal kruisende en samenlopende paden en je vergroot de kans op een betekenisvolle wending.
- Kaïros: Observeer goed, leer kijken zonder oogkleppen. Laat de dingen ook eens gaan zoals ze gaan, zie hoe het zich ontwikkelt.
- Open opties: Houd je opties open en probeer na een besluit meer opties te hebben, meer paden om te volgen dan je eerst had.
Zugzwang: Strategische Dreiging
Zugzwang is een term uit het schaken die een situatie beschrijft waarin elke zet die je doet of niet doet, leidt tot een verslechtering van je positie. Dit fenomeen is herkenbaar in vele andere domeinen, vooral waar strategische dreiging mogelijk is. Soms zit je als crisisteam namelijk in een ongewenste gebeurtenis waarbij elke stap die je doet de boel doet verslechteren. In zulke situaties kan het nodig zijn om de spelregels te veranderen, zoals Captain Kirk deed in de Kobayashi Maru-simulatie.
Honkballer Loek van Mil
In december 2018 raakte honkballer Loek van Mil uit Oss ernstig gewond bij een ongeluk in Australië. Hij werd in kritieke toestand opgenomen in een ziekenhuis in Canberra, maar herstelde gelukkig. Dit incident illustreert hoe onverwachte gebeurtenissen het leven kunnen veranderen.
Lees ook: Honkbal Hoofddorp en omgeving
tags: #honkballer #vliegtuig #crash #onderzoek