Het UEFA Europees kampioenschap voetbal mannen, beter bekend als het EK voetbal, is een prestigieus toernooi dat om de vier jaar wordt georganiseerd. Het is een kampioenschap exclusief voor Europese landen en biedt een podium voor nationale teams om te strijden om de felbegeerde titel. Dit artikel duikt in de geschiedenis van het EK, met bijzondere aandacht voor de wedstrijd om de derde plek, een element dat in recente edities is komen te vervallen.
De Beginjaren en de Visie van Henri Delaunay
Het idee voor een Europees kampioenschap werd al in 1927 geopperd door Henri Delaunay, de toenmalige secretaris-generaal van de FIFA. Delaunay, een Fransman, zag potentieel in een competitie voor landenteams, maar door de Tweede Wereldoorlog duurde het tot 1960 voordat het eerste EK daadwerkelijk plaatsvond. Delaunay was een fervent voetballiefhebber die begon als speler bij l’Etoile des Deux Lacs in Parijs en later een bestuursfunctie bij de FIFA bekleedde. Hoewel hij al in 1927 met het idee kwam om een Europees Kampioenschap te organiseren, kreeg het aanvankelijk weinig steun. De FIFA was namelijk al bezig met de organisatie van het Wereldkampioenschap, en er bestond vrees dat een EK de populariteit van het WK zou verminderen.
In 1958, drie jaar na Delaunay's dood, besloot de UEFA tijdens een congres in Zweden dat het eerste EK in 1960 zou plaatsvinden. Zijn zoon, Pierre Delaunay, zette het werk van zijn vader voort als directeur van de UEFA en zorgde ervoor dat de trofee vernoemd werd naar Henri Delaunay als eerbetoon aan zijn pioniersrol. De Coupe Henri Delaunay is sindsdien de felbegeerde trofee waar de deelnemende landen om strijden.
De Eerste Toernooien en Uitbreiding
De eerste editie van het EK vond plaats in 1960 in Frankrijk. Slechts vier landen kwalificeerden zich voor het eindtoernooi: de Sovjet-Unie, Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije en gastland Frankrijk. De finale werd gespeeld tussen de Sovjet-Unie en Joegoslavië, waarbij de Sovjet-Unie met 2-1 won, mede dankzij het sterke keeperswerk van Lev Jasjin.
In de beginjaren kwalificeerden zich slechts vier landen voor het eindtoernooi. In 1980 werd het aantal deelnemende landen uitgebreid naar acht, wat de concurrentie al aanzienlijk verhoogde. In 1996, toen het EK in Engeland werd gehouden, werd het aantal deelnemers verder uitgebreid naar zestien. Sinds 2016 kwalificeren maar liefst vierentwintig landen zich voor het toernooi. Daarnaast besloot de UEFA om het toernooi uit te breiden tot 24 landenteams.[1][3] De kans dat de grote voetballanden dan het toernooi missen wordt kleiner, de grote groep landen achter de top heeft meer kans zich te kwalificeren en volgens de UEFA zou het een kwaliteitsimpuls aan het toernooi geven, als landen als Denemarken, Schotland en Engeland zich wel structureel kwalificeren voor het Europees kampioenschap. Deze landen ontbraken op de editie van 2008. Ook zal een toernooi met meer teams en meer wedstrijden meer inkomsten voor de UEFA genereren.
Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit
De Wedstrijd om de Derde Plaats: Een Vervlogen Traditie
Van 1960 tot en met 1980 kende het EK een wedstrijd om de derde plaats. Deze wedstrijd werd gespeeld tussen de twee verliezende halvefinalisten. Het was een kans voor deze teams om alsnog met een medaille naar huis te gaan en hun toernooi positief af te sluiten.
Nederland heeft vier keer de bronzen medaille gewonnen (1976, 1992, 2000 en 2004). In 1976 eindigde de ploeg als derde, vier jaar later was de eerste ronde het eindstation. Hierna braken acht mindere jaren aan zonder eindtoernooi. In 1988 was Oranje er op het EK weer bij. Het resultaat is bekend. Met hoge verwachtingen toog de ploeg twee jaar later onder leiding van Leo Beenhakker richting het WK in Italië. Het werd een teleurstelling. Verlies na strafschoppenIn de jaren die volgden was Oranje vaak dicht bij succes. De ploeg strandde in de halve finale van het EK in 1992 na strafschoppen tegen Denemarken. Op het WK in 1994 verloor Oranje in de kwartfinale tegen Brazilië (3-2). Na een minder EK in 1996 (kwartfinale), speelde de ploeg een sterk WK in Frankrijk. Oranje werd vierde, maar was bijzonder dicht bij de finale. De 2-1 overwinning op Argentinië in de kwartfinale, met een schitterend doelpunt van Dennis Bergkamp, was het hoogtepunt van het toernooi. In 2000 organiseerde Nederland voor het eerst zelf een eindronde. Samen met België was het gastland van het EK. Na een moeizame en gelukkige zege op Tsjechië (1-0) kwam Oranje helemaal los. Onder leiding van bondscoach Frank Rijkaard won de ploeg met 3-0 van Denemarken en 3-2 van Frankrijk. Vervolgens werd Joegoslavië met maar liefst 6-1 opgerold. Nederland leefde op een roze wolk. De Europese titel lag voor het grijpen. Helemaal toen Italië in de halve finale al vroeg met tien man kwam te staan. Oranje kreeg kans na kans, miste zelfs twee strafschoppen, maar de bal wilde er niet in. Uiteindelijk werd er ook gemist in de strafschoppenserie. Dit verlies dreunde nog even na. Oranje plaatste zich niet voor het WK in 2002. Op het EK twee jaar later in Portugal won Oranje eindelijk een strafschoppenserie (tegen Zweden), maar was gastland Portugal in de halve finale te sterk. Op het WK 2006 was Portugal opnieuw te sterk, nu in de achtste finale (1-0).
België behaalde de derde plaats in 1972. Thuisland België behaalde, na verlies tegen West-Duitsland, met een 2-1 overwinning op Hongarije de derde plaats. Tussen twee WK-finales in, haalde het Nederlands Elftal voor het eerst de eindronde van het EK. Na verlies in de verlenging tegen Tsjechoslowakije, leverde winst op Yoegoslavië een derde plaats op.
Sinds het EK van 2020 wordt er niet meer gespeeld om de derde en vierde plaats. De redenen voor het afschaffen van de wedstrijd om de derde plek zijn divers. Sommigen vonden dat de wedstrijd weinig prestige had en dat de teams er niet altijd vol voor gingen. Anderen vonden dat de wedstrijd te belastend was voor de spelers, die al een lang en intensief toernooi achter de rug hadden.
Memorabele Momenten en Winnaars
Door de jaren heen zijn er verschillende memorabele momenten en verrassende winnaars geweest. Nederland behaalde zijn enige EK-titel in 1988 in West-Duitsland, onder leiding van coach Rinus Michels en met Marco van Basten als sterspeler. Na de hereniging van Duitsland in 1990 domineerde het Duitse team het EK van 1996 in Engeland. Frankrijk (2000) en Griekenland (2004) zorgden voor verrassende overwinningen in de vroege jaren 2000. Portugal behaalde zijn eerste grote titel op het EK van 2016, met Cristiano Ronaldo als aanvoerder. Italië won het EK in 1968 en voegde een tweede titel toe in 2021 na een overwinning op Engeland na strafschoppen.
Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel
Regelwijzigingen en Innovaties
Het EK heeft door de jaren heen verschillende regelwijzigingen en innovaties gekend. In 1996 werd op het EK in Engeland de golden goal ook wel ‘sudden death’ ingevoerd. Zowel tijdens dit EK, als het daaropvolgende EK van 2000, werd het toernooi gewonnen door een golden goal. In 2002 schafte de UEFA de golden goal weer af. Voor het EK van 2004 werd de silver goal geïntroduceerd. Tijdens dit EK is de silver goal alleen van toepassing geweest tijdens de halve finale tussen Griekenland en Tsjechië, hier won Griekenland de wedstrijd door in de laatste minuut van de eerste verlenging te scoren.
Nederland op het EK
Nederland heeft één keer het EK gewonnen, in 1988. Daarnaast werd Nederland een keer derde in 1976, in een tijd dat er nog een troostfinale werd gespeeld. In 1992, 2000 en 2004 eindigde Nederland ook als vierde, maar er werd geen wedstrijd om de derde plaats meer gespeeld.
Nederland speelde op het EK Voetbal in de loop der tijd een flink aantal memorabele wedstrijden. De grootste zege boekte het in 2000, het jaar dat Nederland het toernooi samen met België organiseerde. In de kwartfinale, gespeeld in de Kuip in Rotterdam, versloeg het Nederlands elftal toen Joegoslavië met maar liefst 6-1, mede dankzij een hattrick van Patrick Kluivert. Dit is nog altijd de grootste overwinning ooit op een EK Voetbal. Er waren echter wel vaker landen die met vijf doelpunten verschil wonnen.
In 1974 behaalde het Nederlands elftal voor het eerst succes op een eindronde van het WK voetbal. Onder leiding van bondscoach Rinus Michels en aanvoerder Johan Cruijff werd op overtuigende wijze afgerekend met onder meer Oost-Duitsland (2-0), Argentinië (4-0) en Brazilië (2-0). In de aanloop naar het EK van 1976 waren de verwachtingen dan ook hooggespannen. Zo werd er in de eerste wedstrijd van de laatste kwalificatieronde met maar liefst 5-0 van België gewonnen, waardoor de return nog slechts een formaliteit was en het Nederlands elftal zich opnieuw kwalificeerde voor een eindtoernooi. Daar werd de prestatie van twee jaar eerder echter niet geëvenaard, want in de eerste wedstrijd werd er na verlenging met 3-1 verloren van Tsjecho-Slowakije. In 1978 bereikte het Nederlands elftal wederom de finale van het WK. Ditmaal verloor Nederland echter met 1-3 van gastland Argentinië, waardoor het team wederom geen beker mee naar huis mocht nemen. Ook twee jaar na de verloren finale behaalde het Nederlands elftal geen succes. Even leek het zelfs al mis te gaan in de kwalificatie, toen Nederland in de beslissende wedstrijd tegen Oost-Duitsland al na een halfuur op een 2-0 achterstand stond. Maar uiteindelijk werd die partij nog met 2-3 gewonnen en kwalificeerde Nederland zich toch voor het EK. Pas acht jaar later, op het EK van 1988, sleepte het Nederlands elftal de eerste titel in de wacht. In de halve finale nam het team revanche op West-Duitsland (2-1) en in de finale werd ook de Sovjet-Unie verslagen (2-0). Er bestond dan ook goede hoop dat deze ‘gouden generatie’ (bestaande uit onder meer Van Breukelen, Koeman, Gullit, Rijkaard, Kieft en Van Basten) ook op het WK van 1990 goed zou presteren, maar niets bleek minder waar. Het dieptepunt van het ‘finale-trauma’ van het Nederlands elftal werd echter pas in 2012 bereikt. Twee jaar na de verloren WK-finale tegen Spanje (0-1 na verlenging) in Zuid-Afrika gingen alle groepswedstrijden op het EK 2012 in Polen en Oekraine verloren. Denemarken (0-1), Duitsland (1-2) en Portugal (1-2) bleken allen te sterk en het Nederlands elftal eindigde na de groepsfase teleurstellend met 0 punten. Het is een historisch dieptepunt voor Oranje, mogelijk alleen geevenaard doordat het elftal zich helemaal niet kwalificeerde. Het Nederlands elftal bestaat sinds 1905. Sindsdien speelde het team vele interlands en beleefde het mooie successen. Het elftal van Rinus Michels spreekt nog altijd tot de verbeelding met Marco van Basten en aanvoerder Ruud Gullit als absolute helden. Van Basten, die na een blessure als wisselspeler aan het toernooi begon, maakte indruk met een hattrick tegen Engeland, zijn winnende treffer in de halve finale tegen Duitsland (2-1) en zijn wonderschone doelpunt in de finale tegen de Sovjet-Unie (2-0 winst).Ruud Gullit had in de eindstrijd met een snoeiharde kopbal de 1-0 op scorebord gezet. Na de winst van het EK barstte er een heus volksfeest los met een rondvaarttocht door de Amsterdamse grachten. Eerste interlandHet Nederlands elftal speelde zijn eerste interland op 30 april 1905, vriendschappelijk tegen België. Oranje won, na verlenging, met 1-4. In die tijd was de Olympische Spelen het hoofddoel. Nederland was daarin in de eerste jaren bijzonder succesvol. Daarna kwamen de WK's en EK's. Op het WK van 1934 en het WK van 1938 kon Oranje na één wedstrijd weer naar huis. Respectievelijk Zwitserland (3-2) en Tsjecho-Slowakije (3-0) waren te sterk. Daarna kwam Nederland in 1974 pas weer in actie op een eindronde.Het werd een memorabel toernooi. Onder de hoede van Rinus Michels en aan de hand van Johan Cruijff en Willem van Hanegem speelde de ploeg totaalvoetbal, de basis voor de huidige gewenste manier van spelen van het nationale elftal.Oranje domineerde in West-Duitsland en verbaasde de wereld. Het toernooi was echter één wedstrijd te lang. Het gastland won de finale met 2-1. Johan Neeskens schoot Oranje vanaf de penaltystip nog wel op 1-0. De Duitsers hadden op had moment nog geen balbezit gehad. Desondanks bereikte Nederland weer de finale. Dit keer was Argentinië na verlenging te sterk. De bal op de paal van Rob Rensenbrink zit bij menig voetballiefhebber voor altijd in het geheugen gegrift.Ondertussen had Oranje ook zijn debuut gemaakt op het EK. In 1976 eindigde de ploeg als derde, vier jaar later was de eerste ronde het eindstation. Hierna braken acht mindere jaren aan zonder eindtoernooi. In 1988 was Oranje er op het EK weer bij. Het resultaat is bekend. Met hoge verwachtingen toog de ploeg twee jaar later onder leiding van Leo Beenhakker richting het WK in Italië. Het werd een teleurstelling. Verlies na strafschoppenIn de jaren die volgden was Oranje vaak dicht bij succes. De ploeg strandde in de halve finale van het EK in 1992 na strafschoppen tegen Denemarken. Op het WK in 1994 verloor Oranje in de kwartfinale tegen Brazilië (3-2). Na een minder EK in 1996 (kwartfinale), speelde de ploeg een sterk WK in Frankrijk. Oranje werd vierde, maar was bijzonder dicht bij de finale. De 2-1 overwinning op Argentinië in de kwartfinale, met een schitterend doelpunt van Dennis Bergkamp, was het hoogtepunt van het toernooi. In 2000 organiseerde Nederland voor het eerst zelf een eindronde. Samen met België was het gastland van het EK. Na een moeizame en gelukkige zege op Tsjechië (1-0) kwam Oranje helemaal los. Onder leiding van bondscoach Frank Rijkaard won de ploeg met 3-0 van Denemarken en 3-2 van Frankrijk. Vervolgens werd Joegoslavië met maar liefst 6-1 opgerold. Nederland leefde op een roze wolk. De Europese titel lag voor het grijpen. Helemaal toen Italië in de halve finale al vroeg met tien man kwam te staan. Oranje kreeg kans na kans, miste zelfs twee strafschoppen, maar de bal wilde er niet in. Uiteindelijk werd er ook gemist in de strafschoppenserie. Dit verlies dreunde nog even na. Oranje plaatste zich niet voor het WK in 2002. Op het EK twee jaar later in Portugal won Oranje eindelijk een strafschoppenserie (tegen Zweden), maar was gastland Portugal in de halve finale te sterk. Op het WK 2006 was Portugal opnieuw te sterk, nu in de achtste finale (1-0).Oranje begon het EK in 2008 wervelend met een 3-0 zege op Wereldkampioen Italië en een 4-1 overwinning op Frankrijk. In de achtste finale verloor het echter volkomen onverwacht na verlenging in de kwartfinale van Rusland.Tweede in Zuid-AfrikaTwee jaar later speelde Nederland minder wervelend, maar was het wel bijzonder effectief op het WK in Zuid-Afrika. Uiteindelijk bereikte de ploeg onder bondscoach Bert van Marwijk zelfs de finale. Hoogtepunten waren de overwinningen op Brazilië (kwartfinale 2-1) en Uruguay (halve finale 3-2). In de finale was Spanje met 1-0 na verlenging te sterk.Het doelpunt van Andrès Iniesta viel nadat eerder John Heitinga met twee keer geel van het veld was gestuurd. De kans van Arjen Robben bij een 0-0 stand werd een nationaal trauma. Doelman Iker Casillas redde de bal maar net met de punt van zijn voet. De prestaties van Oranje zorgden voor enorme oranjefeesten in het land. Verrassing in BraziliëHet EK twee jaar later in Oekraïne en Polen werd een grote teleurstelling. Oranje verloor alle groepsduels en kon direct naar huis.Zonder verwachtingen vertrok de ploeg in 2014 richting het WK in Brazilië. De ploeg van bondscoach Louis van Gaal verraste echter vriend en vijand. Tijdens de eerste wedstrijd won de ploeg direct in een wonderlijke wedtrijd met 5-1 van Wereld- en Europees kampioen Spanje. De duikkopbal van Robin van Persie was ongelooflijk mooi.Ook de strafschoppenserie tegen Costa Rica in de kwartfinale was memorabel. Van Gaal haalde vlak voor het einde van de verlenging doelman Jasper Cillessen naar de kant en bracht Tim Krul als 'penaltykiller'. De doelman maakte zijn status waar en hielp Oranje naar de halve finale. Daarin moesten opnieuw strafschoppen de beslissing brengen. Cillessen kon zijn ploeg echter niet naar de finale loodsen. Uiteindelijk zegevierde Oranje wel in de troostfinale. Niet naar het EKDe kwalificatie voor het EK 2016 in Frankrijk werd een grote teleurstelling. Nederland verloor twee keer van IJsland en pakte tegen andere concurrenten Tsjechië en Turkije slechts één punt. Hoewel voor het eerst 24 landen in actie kwamen op de eindronde van een Europees Kampioenschap, was Nederland er niet bij. Het zorgde voor extra motivatie om er op het WK 2018 in Rusland wel bij te zijn.In augustus 2011 was Oranje de trotse lijstaanvoerder van de FIFA-ranglijst. Een jaar eerder na het WK bekleedde het de tweede plaats. Ook aan het einde van 2011 stond Nederland op de tweede plaats. Sinds de invoering van de lijst was Oranje meestal wel bij de eerste tien te vinden. Meeste interlands en doelpuntenWesley Sneijder kwam het vaakst voor Oranje in actie, maar liefst 134 keer. Robin van Persie staat bovenaan de topscorerslijst.
Lees ook: KNGU Broekjesregels Uitgelegd